KALENDARIUM  WAŻNIEJSZYCH DAT Z ŻYCIA JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO

23 kwietnia 1863	Ślub Józefa Piłsudskiego i Marii Billewiczówny w majątku Tenenie.
5 grudnia 1867	Józef Piłsudski (nazywany w gronie rodzinnym i przez przyjaciół Ziukiem) urodził się w Zułowie na Żmudzi jako czwarty z kolei z dwanaściorga rodzeństwa.
15 grudnia 1867	Chrzest w kościele w Kostopolu w parafii Powiewórka.
Zima 1867 – lato 1875	Lata dzieciństwa i nauki Józef Piłsudski wraz z rodziną spędził we dworach w Zułowie, Poszuszwiu i Surgitach oraz w Teneniech i Adamowie na Żmudzi.
4 lipca 1875	Pożar nowozbudowanego dworu i zabudowań majątku w Zułowie.
Lato 1875 – lato 1877	Po pożarze dworu w Zułowie nastąpiło pogorszenie warunków materialnych rodziny, która musiała zamieszkiwać domostwa w pozostałych dobrach rodzinnych.
Lato 1877	Piłsudscy przeprowadzili się do Wilna.
1877- 1885	Ziuk ze swoim starszym bratem Bronisławem (ur. 1866) uczęszczał do 1 Gimnazjum Wileńskiego na terenie dawnego Uniwersytetu Wileńskiego i kościoła Św. Jana w Wilnie.
1880	Bronisław i Józef Piłsudscy tworzyli dla rodziny i przyjaciół pisaną ręcznie, patriotyczną gazetkę Gołąb Zułowski  (ponad 40 numerów).
1882-1885	Ziuk i Bronisław wraz z kilkunastoma kolegami ze starszych klas gimnazjalnych w Wilnie założyli patriotyczno-samokształceniową organizację „Spójnia”.
2 listopada 1884	Śmierć matki Marii Piłsudskiej i jej pogrzeb w Sugintach.
26 czerwca 1885	Józef Piłsudski otrzymał świadectwo dojrzałości.
1 września 1885	Józef Piłsudski rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Państwowym w Charkowie, zakończone po dwóch  semestrach roku akademickiego 1885/1886 .
Listopad 1885	Józef Piłsudski został po raz pierwszy aresztowany na dwie doby. Powód, ani dokładna data dzienna nie są znane, Ziuk wspomina o tym wydarzeniu w liście do rodziny z powodu ponownego aresztowania na 6 dni.
1 marca 1886	Demonstracja młodzieży studenckiej w 25 rocznicę „wielkiego” uwłaszczenia chłopów rosyjskich przez cara Aleksandra II w całym Imperium.
2-7 marca 1886	Józef Piłsudski za udział w demonstracji studenckiej rosyjskich zwolenników „Narodnej Woli” został przez władze uczelni ukarany tygodniowym aresztem i ostrzeżony o wydaleniu z uczelni w przypadku powtórnego wykroczenia.
Lato 1886	Powrót z Charkowa do Wilna przez Moskwę, Petersburg, Dorpat i Rygę. W Petersburgu odwiedził brata Bronisława.
Jesień 1886	Starania o przejście z Uniwersytetu w Charkowie na Uniwersytet w Dorpacie. Pierwsza konspiracja w gronie Wileńskiej Grupy Rewolucyjnej .
Zima i wiosna 1886	W związku z przygotowywanym zamachem na cara Aleksandra III członek grupy terrorystycznej „Narodna Wola” Michał Kanczer odwiedził Wilno. Kanczer zatrzymał się w miejscu zamieszkania Bronisława i Józefa Piłsudskich, u ich ciotki, Stefanii Lipmanówny. Celem wizyty były potrzebne do sporządzenia bomby substancje: strychnina i atropina, które dostarczył Bronisław Piłsudski. Józef, nieświadomy szczegółów i celu wizyty, na polecenie starszego brata przez jeden dzień był przewodnikiem po Wilnie Kanczera. Nieco później Ziuk, pomagając w ucieczce do Europy Zachodniej innego z zamachowców, Oresta Goworuchina, przenocował go u ciotki Lipmanówny. Obaj bracia nie znali celu zamachu.
13 marca 1887	Nieudana próba zamachu na cara Aleksandra III członków organizacji „Narodnej Woli” w Petersburgu na moście Newskim.
13-20 marca 1887	Aresztowania wszystkich uczestników spisku na życie cara, w tym przywódcy - Aleksandra Uljanowa, brata Włodzimierza Lenina i innych.
22 marca 1887	Aresztowanie na ul. Trockiej w Wilnie, w aptece Tytusa Paszkowskiego Józefa Piłsudskiego i właściciela apteki, oskarżonych o udział w spisku i przygotowywanie zamachu na cara. Paszkowski miał dostarczyć trucizny w postaci arszeniku do kapsli umieszczonych w bombie rozpryskowej.
1 kwietnia 1887	Więźniowie zostali przewiezieni do Petersburga i osadzeni w twierdzy Pietropawłowskiej, głównej twierdzy miasta.
27 kwietnia - 1 maja 1887	Proces przed Senatem Imperium Rosyjskiego w Petersburgu wszystkich oskarżonych o współudział w spisku na życie cara.
29 kwietnia 1887	Przesłuchanie Józefa Piłsudskiego w charakterze świadka, po wyłączeniu go z procesu głównego.
1 maja 1887	Skazanie Bronisława na śmierć.
2 maja 1887	Józef został skazany w trybie administracyjnym (bez sądu) na 5 lat zesłania na Wschodnią Syberię . Wkrótce potem nastąpiło spotkanie obu braci z ojcem w pomieszczeniach więziennych Senatu.
Maj  1887	Zamiana Bronisławowi kary śmierci na 15 lat katorgi na Sachalinie.
5-6 maja 1887	Przejazd wagonem więziennym z Petersburga do Moskwy.
6- 25 maja 1887	Józef  Piłsudski przebywał w więzieniu na Butyrkach w Moskwie wraz z rosyjskim rewolucjonistą Władymirem Burcewem, który później opublikował wspomnienia ze wspólnego pobytu w celi moskiewskiej.
25 maja –17 października 1887	Droga na Syberię Wschodnią do Irkucka.
25 maja – 14 lipca 1887	Koleją do Niżnego Nowogrodu, potem na statku Wołgą przez Kazań i Kamą, dalej z Permu koleją przez Ural (z postojem przy słupie granicznym „Europa-Azja”) do Tiumenia, następnie barkami rzeką Toboł do Tobolska, Irtyszem i Obem do Tomska nad rzeką Tomi.
14 – 30 lipca 1887	Pobyt w Tomsku, wizyty w mieście i kontakty z Polonią Tomska. Pierwsze znajomości, odnowione w drodze powrotnej w 1892.
30 lipca – 9 września 1887	Wymarsz z Tomska na wozach przez Krasnojarsk nad Jenisejem doTajszetu i dalej piechotą do Irkucka przez Aleksandrowski Centrał, najcięższe więzienie carskie na Syberii, położone 70 km od Irkucka.
Październik-grudzień 1887	Pobyt  w aleksandrowskim więzieniu w Irkucku.
1-2 listopada 1887	Bunt w więzieniu irkuckim w obronie więźnia Cejtlina. Józef Piłsudski, podobnie jak inni więźniowie, zostaje dotkliwie pobity – traci dwa przednie zęby, wybite kolbą karabinu. Buntownicy zostają ponownie osądzeni.
13 grudnia 1887	Piłsudski, w grupie zesłańców opuszcza Irkuck jadąc saniami po zamarzniętej Lenie do Kireńska.
Grudzień 1887-lipiec 1890	Pobyt Józefa Piłsudskiego w Kireńsku w ramach wyroku 6 miesięcy aresztu za bunt w Irkucku. Początkowo, skazaniec przebywał pod dozorem policji, ciesząc się relatywnie dużą swobodą osobistą.
23 grudnia 1887	Przyjazd do Kireńska. Nazajutrz miała miejsce pierwsza Wigilia na zesłaniu Ziuka - w domu państwa Felicji i Jana Landych w Kireńsku.
6 stycznia 1888	Po nadejściu do kireńskich władz wyroku w sprawie buntu w Irkucku, Piłsudski został wtrącony do aresztu. Pierwsza noc przebiegła w dramatycznych warunkach –temperatura w nieogrzewanej celi wynosiła -40 stopni. Skutkiem pobytu okazała się skłonność do przeziębień w przyszłości. Dzień później Ziukowi udało się zamienić miejsce odbywania kary na miejscowy szpital, gdzie pracował do 21 kwietnia 1889.
Lato 1889- lato 1890	Znajomość z Leonardą Lewandowską, siostrą Felicji Landy. Była to pierwsza miłość Ziuka. Młodzi po wyjeździe Landych do Irkucka wspólnie zamieszkali, odbywali liczne spacery i wyprawy wzdłuż Leny.
Wiosna 1890	Piłsudski wbrew urzędowemu zakazowi oddalił się z miejsca przebywania, wyjeżdżając na tygodniowy wyjazd myśliwski do polskich zesłańców, mieszkających na osiedleniu w dole Leny. Sprawa trafiła do sądu.

 

19 lipiec-5 sierpień 1890       Powrót do Irkucka i pożegnanie z Leonardą, wracającą do kraju. Józef Piłsudski oczekuje na decyzję władz co do miejsca ponownego przesiedlenia.

 5 sierpnia – 7 sierpnia 1890            Decyzja o zesłaniu Józefa Piłsudskiego do Tunki w Buriacji w celu dalszego odbywania kary i podróż  przez Kułtuk nad Bajkałem. W 1866 r. wybuchło tam Powstanie Zabajkalskie polskich zesłańców po powstaniu 1863 roku. Piłsudski nocuje w Kułtuku, gdzie dowiaduje się „od miejscowych” o przebiegu powstania i jego stłumieniu.

Lato 1890 - wiosna 1892      Pobyt w Tunce, wśród zesłańców z Polski, Litwy i Ukrainy. W jego trakcie Józef Piłsudski zawarł dwutygodniową znajomość z Bronisławem Szwarce, członkiem Komitetu Narodowego i uczestnikiem konspiracji przedpowstaniowej, aresztowanym w styczniu 1863  i zesłanym na 25 lat na Syberię.

Zima 1891      Według wspomnień Józefa Piłsudskiego, w czasie wizyty w buriackiej jurcie, cyganka miała mu przepowiedzieć: „carom budjesz!”.

Lato 1891       Częste wyprawy na łowy i spław drewna po rzece Irkut.

20 kwietnia 1892       Józef Piłsudski kończy okres zsyłki, co zostaje potwierdzone przez policję.

25 maja 1892             Zgoda władz gubernialnych na powrót zesłańca do miejsca zamieszkania.

25 maja- 1 lipca 1892           Podróż  powrotna z Usola Syberyjskiego, gdzie spotkała się grupa uwolnionych zesłańców i katorżników, przez Tomsk, w którym Piłsudski zatrzymał się około dwóch tygodni, następnie Nowonikołajewsk (Nowosybirsk) i Moskwę do Wilna.

 

JÓZEF PIŁSUDSKI „WIKTOR”

KALENDARIUM 1892–1908

 

1 lipca 1892               Powrót do Wilna. Odmieniony wewnętrznie i zewnętrznie w pierwszej chwili nie został rozpoznany przez siostrę oraz bliskiego znajomego; przez kilka miesięcy poszukiwał miejsca dla podjęcia działalności politycznej w ramach ruchu socjalistycznego.

1 lutego 1893             Z taką datą opublikował  swoją pierwszą korespondencję z Wileńszczyzny  w emigracyjnym organie Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich „Przedświt”, początkując serię korespondencji i artykułów publicystycznych zamieszczanych w tym piśmie w następnych latach.

przełom lutego i marca 1893           Wraz z „sekcją litewską” wstąpił w szeregi Polskiej Partii Socjalistycznej.

przełom czerwca i lipca 1893          Uczestniczył w lasach Ponarskich pod Wilnem w I Zjeździe  PPS, podczas którego zapadła decyzja o wydawaniu pisma „Robotnik” jako organu tej partii.

maj 1893        W „Przedświcie” nr 5 zamieścił swoją pierwszą odezwę – Do towarzyszy socjalistów Żydów w polskich zabranych prowincjach.

sierpień-wrzesień 1893         Udał się na kurację do Ciechocinka, przebywał też w Warszawie, gdzie poznał Stanisława Wojciechowskiego, z którym współpracował i przyjaźnił się aż do zamachu majowego w 1926.

I poł. lutego 1894      Podczas II Zjazdu PPS w Warszawie został wybrany do organu naczelnej władzy partii – Centralnego Komitetu Robotniczego (CKR), w którym był czynny, z małymi przerwami, do 1914; opracował ustawę organizacyjną partii, którą zjazd uchwalił.

12 lipca 1894              Powielenie pierwszego numeru „Robotnika” w tajnej drukarni PPS w Lipniszkach, na Wileńszczyźnie. Jego wydawcą, redaktorem i autorem oraz drukarzem (z pomocą Aleksandra Sulkiewicza) był Józef Piłsudski; który  do lutego 1900  zredagował 36 numerów „Robotnika”, zajął się też kolportowaniem „bibuły”, tj. organu PPS, jak i odezw tej partii oraz broszur i książek przemycanych do Królestwa Polskiego przez emisariuszy ZZSP i działaczy PPS.

początek  grudnia 1894        Po Zjeździe ZZSP w Genewie udał się po raz pierwszy do Londynu, gdzie poznał Ignacego Mościckiego, również będącego socjalistą, późniejszego prezydenta II RP; do kraju powrócił w lutym 1895.

czerwiec 1895            Wznowił wydawanie „Robotnika” po przeniesieniu drukarni z Lipniszek do Wilna.

29 czerwca 1895        Ponownie wszedł w skład CKR, kierując wieloma pracami organizacyjnymi partii; zajmując się pozyskiwaniem pieniędzy, wydawaniem „Robotnika”, pisaniem odezw, korespondencji do „Przedświtu” oraz podejmując próby nawiązania bliższych kontaktów międzynarodowych.

po 15 listopada 1895             Ponownie był aktywnie poszukiwany przez policję rosyjską, jako oskarżony za „szerzenie wywrotowej propagandy wśród robotników”; od powrotu z zesłania skutecznie umykał tropiącym go szpiclom, często zmieniając nazwisko i miejsca pobytu.

9 lutego 1896             W nr 13 „Robotnika” opublikował artykuł zawierający znamienne zdanie: „Dziś hasłem naszej polityki robotniczej w walce o wolność i prawa polityczne jest Niepodległa Demokratyczna Rzeczpospolita Polska”.

10 marca 1896           Przybył do Londynu, gdzie przez 5 miesięcy przebywał w mieszkaniu Bolesława Jędrzejowskiego, zajmując się prowadzeniem korespondencji z działaczami politycznym, także z zagranicy, wysyłaniem „bibuły” do kraju, zbieraniem materiałów do kolejnych artykułów i publikacji.

27 lipca 1896             W składzie 10-osobowej delegacji polskiej uczestniczył w IV Kongresie II Międzynarodówki Socjalistycznej w Londynie, proponując przyjęcie rezolucji, zawierającej m.in. stwierdzenie: „(…) Kongres oświadcza, iż niepodległość Polski jest żądaniem politycznym, równie koniecznym dla międzynarodowego ruchu robotniczego, jak i dla samego proletariatu”. Ostatecznie przyjęto rezolucję, która nie zawierała postulatu poparcia dążeń niepodległościowych polskich socjalistów.

po 20 sierpnia 1896   Opuścił  Londyn, udając się do Galicji. We Lwowie spotkał się ze „starym przyjacielem” z zesłania – Bronisławem Szwarce, z którym rozmawiał o historii powstania styczniowego.

maj 1897        Pobyty  w Petersburgu, Kownie, Warszawie i dłużej w Wilnie, gdzie szukał coraz to nowych mieszkań, by ukryć się przed tropiącą go carską policją.

30 sierpnia 1897        Zredagował opublikowaną z tą datą przez CKR PPS „Odezwę na przyjazd cara Mikołaja II do Warszawy”.

7 i 21 listopada 1897             Ponownie został wybrany do CKR.

grudzień 1897           Zjazd ZZSP w Zurychu. Józef Piłsudski, nie mogąc znaleźć wspólnego języka z Centralizacją ZZSP, zdecydował się na utrzymywanie kontaktów z Komisją Konspiracyjną ZZSP, złożoną głównie z zaprzyjaźnionych z nim towarzyszy.

początek lipca 1898   Przybył do Londynu (via Zurych i Raperswil) w sprawach wydawniczych i organizacyjnych, przywożąc m.in. wykradziony przez towarzyszy z PPS memoriał generał-gubernatora Królestwa Polskiego księcia Imeretyńskiego.

2 sierpnia 1898          Wyjechał do kraju, niedługo potem ukazała się nakładem ZZSP książka pt. „Tajne dokumenty Rządu Rosyjskiego w sprawach polskich. Memoriał księcia Imeretyńskiego…”, Londyn 1898, ze wstępem Józefa Piłsudskiego.

Prawdopodobnie podczas pobytu w Londynie bliżej zaczął się interesować kwestią walki wyzwoleńczej o charakterze powstańczym, partyzanckim – po lekturze angielskiej gazety miał powiedzieć: „A przecież partyzantka jest możliwa, patrzcie jak Burzy biją, u nas zawsze kpią z partyzantki, nie wierzą w jej możliwość”.

lipiec-grudzień 1898 Na łamach „Robotnika” zamieścił notatki i artykuły poświęcone m.in. obchodom Mickiewiczowskim w Krakowie i Warszawie, sprawie wzniesionego w Wilnie pomnika Murawjowa-Wieszatiela, rzekomym ustępstwom władz rosyjskich wobec Polaków w Królestwie.

16 i 20 grudnia 1898             Redakcja odezw PPS „w sprawie pomnika Mickiewicza w Warszawie”, z następującym przesłaniem: „Uroczystość mickiewiczowska nie może być pokojową, ale musi być przeciwrządową, jak przeciwrządowy był duch Mickiewicza”.

kwiecień 1899            Podczas pobytu w Londynie, podjął prace nad włączeniem ZZSP w strukturę PPS, co nastąpiło na początku 1900.

24 maja 1899             W  Łomży dokonał konwersji wyznania, przechodząc z wyznania rzymskokatolickiego na ewangelicko-augsburskie, by móc zawrzeć związek małżeński z Marią Juszkiewiczową, która przeprowadziła rozwód w kościele ewangelicko-reformowanym w Warszawie.

15 lipca 1899             W kościele ewangelicko-augsburskim we wsi Paproć Duża, w  Łomżyńskiem, zawarł związek małżeński z Marią Juszkiewiczową, „Piękną Panią”, którą poznał niedługo po swoim powrocie z zesłania w 1892. Nowożeńcy zamieszkali w Wilnie, najpewniej jako państwo Dąbrowscy (Maria i Józef Władysław).

połowa października-połowa listopada 1899        Małżonkowie Piłsudscy (pod nazwiskiem Dąbrowskich) przenieśli się z Wilna do Łodzi, wynajmując mieszkanie przy ul. Wschodniej 19 m.4, w którym ulokowana została maszyna drukarska służąca produkcji kolejnych numerów „Robotnika”.

21/22 lutego 1900      „Katastrofa łódzka”: przypadkowa „wsypa” w mieszkaniu Piłsudskich w Łodzi. Po kilkugodzinnej rewizji i rekwizycji przez policję drukarni, oboje zostali aresztowani.

17 kwietnia 1900       Został przewieziony z więzienia łódzkiego do X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, gdzie trafił do celi nr 39.

6 listopada 1900        W związku z powziętym przez grono przyjaciół  (Maria Paszkowska, Aleksander Sulkiewicz i in.) planem zorganizowania ucieczki Józefa Piłsudskiego z X Pawilonu, odbyło się konsylium lekarskie prowadzone przez doktora Szabasznikowa w sprawie domniemanej choroby umysłowej Piłsudskiego.  Lekarz, mimo pełnej świadomości symulacji choroby przez pacjenta orzekł, iż stan psychiczny więźnia jest groźny a warunki w więzieniu – nieodpowiednie. Władze więzienia, po przeprowadzeniu dodatkowych badań zdecydowały o przewiezieniu więźnia do Petersburga.

15 grudnia 1900        Został  przewieziony z X Pawilonu do szpitala dla obłąkanych św. Mikołaja Cudotwórcy w Petersburgu.

21 stycznia 1901        Zwolniono z więzienia Marię Piłsudską. Władze śledcze uznały, że jest ona „ofiarą miłości” i nie mogła denuncjować męża, a tym samym odpowiadać za jego nielegalną działalność.

14 maja 1901             Dzięki pomocy Władysława Mazurkiewicza i Aleksandra Sulkiewicza Józef Piłsudski uciekł ze szpitala w Petersburgu. Zmieniając kilkakrotnie miejsca pobytu (m.in. krótko przebywał w Kijowie, gdzie wydał nr 39 „Robotnika”) zdołał umknąć carskiej policji.

czerwiec 1901            Przekraczając potajemnie granicę, udał się do Lwowa, a następnie do pobliskich Brzuchowic. W dobrych warunkach szybko wychodził ze stanu poważnego wyczerpania, spowodowanego wcześniejszymi dramatycznymi wydarzeniami.

lipiec – połowa października 1901 Przebywał w Krakowie, Tarnowie, ale przede wszystkim na wypoczynku (nad Dunajcem) i kuracji w Zakopanem by powrócić do aktywnej działalności w PPS.

połowa listopada 1901          4-miesięczny pobyt w Londynie, gdzie zajmował  się sprawami politycznej działalności PPS. Powrócił do roli jednego z głównych przywódców PPS.

kwiecień 1902            Powrót do Galicji, następnie do Wilna, w związku ze śmiercią ojca (zmarł 15 kwietnia w Petersburgu), gdzie potajemnie widział się z rodziną. W Wilnie poznał Walerego Sławka a podczas pobytu w Kijowie odwiedził Feliksa Perla – ówczesnego redaktora i wydawcę „Robotnika”.

połowa czerwca 1902           Wziął  udział w VI Zjeździe PPS w Lublinie; gdzie podjął się być redaktorem pisma „Walka” (organu PPS dla Litwy). Zredagował (1902-1903) i wypełnił treścią niemal całkowicie samodzielnie pierwsze trzy numery periodyku.

październik 1902      Wydał pierwszy numer pisma „Walka”, w którym zamieścił dwa artykuły – o polityce rusyfikacji na Litwie oraz o patriotyzmie.

początek roku 1903  Zabiegał o przeniesienie londyńskich agend PPS do Galicji, najpierw udało się zainstalować redakcję „Przedświtu” w Krakowie.

lato 1903        Przebywał  wraz z żoną w Rytrze, po uzyskaniu za zgodą CKR PPS 2,5-miesięcznego urlopu, podczas którego utrzymywał  kontakty z wieloma towarzyszami oraz zajmował  się (także zarobkowo) pracą pisarską, m.in. opublikował w krakowskim piśmie „Naprzód” cykl felietonów pt. „Walka rewolucyjna pod caratem”, które stały się podstawą książki pt. „Walka rewolucyjna w zaborze rosyjskim. Fakty i wrażenia z ostatnich lat dziesięciu”, cz. I „Bibuła”. Na łamach pisma „Promień”, organu młodzieży socjalistycznej szkół średnich we Lwowie, zamieścił artykuł pt. „Jak zostałem socjalistą”

Od tego roku najczęściej używał (w partii, na zebraniach, w korespondencji) pseudonimu „Mieczysław”, ale w korespondencji ze starymi towarzyszami – Ziuk. 

11-13 stycznia 1904       Wziął udział w Rydze w pierwszej konferencji młodzieży socjalistycznej z udziałem 11 delegatów z 7 uniwersytetów rosyjskich.

koniec stycznia 1904            Uczestniczył w spotkaniu  we Lwowie z Jodko Narkiewiczem i Jędrzejowskim, podczas którego zapadła decyzja o nawiązaniu za pośrednictwem posła Makino w Wiedniu kontaktu PPS z władzami Japonii wobec przewidywanego wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej (wojna wybuchła 8 lutego).

18 lutego 1904           Uczestniczył we Lwowie w pogrzebie Bronisława Szwarce, składając wieniec z napisem „Przyjacielowi i rewolucjoniście”.

koniec lutego 1904    Początki rozważań nad projektem zorganizowania wewnątrz PPS specjalnej grupy o charakterze wojskowym

15 marca 1904           W  Petersburgu podczas spotkania z grupą studentów należących do PPS wygłosił  przemówienie, omawiając kwestie związane z wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej oraz sytuacją w Europie („Europa jest podminowana i ogólny wybuch prędzej czy później nastąpić musi”); wymowa 8 przedstawionych tez była następująca: największym wrogiem Polski była i jest nadal Rosja, wybuch wojny daje szansę na podjęcie walki z wrogiem o niepodległość, szczególnie że wojnę wygra Japonia, zatem PPS powinna podjąć współpracę z Japonią i działać na rzecz osłabienia Rosji. Głównie zadanie dla PPS: „uświadomienie wśród mas idei czynu zbrojnego, organizowanie kadr w kierunku przede wszystkim wyszkolenia wojskowego, tworzenie organizacji bojowych legalnych i nielegalnych, wystąpienia zbiorowe lub indywidualne…”; śledzony przez Ochranę wraca do Galicji

początek czerwca 1904        Podróż z Londynu przez Atlantyk, Stany Zjednoczone i Pacyfik do Tokio z misją zawarcia umowy w imieniu PPS z władzami Japonii o współpracy wojskowej.

11 lipca 1904             Przybył do Tokio; dowiedziawszy się z miejscowej prasy, iż w mieście przebywa Roman Dmowski (od 15 maja), zaprosił go na obiad, podczas którego Dmowski przedstawił efekty swojej działalności w Japonii; później doszło jeszcze do kilku spotkań ich obu; po tych rozmowach Dmowski złożył w japońskim MSZ swój trzeci memoriał, w którym zawarł ocenę możliwości działań w Polsce całkowicie inaczej niż to przedstawił w swoim memoriale Piłsudski.

12-15 lipca 1904        Pertraktował z wysokimi przedstawicielami władz wojskowych (MSZ) Japonii, w tym z gen. Muratą. Władze japońskie odmówiły wejścia w układy z PPS; niemniej aż do końca wojny trzej działacze PPS (Jodko, Filipowicz i Wojciechowski) współpracowali z japońskimi attaché wojskowymi  w Londynie i Paryżu, uzyskując od nich pieniądze na zakup broni, amunicji i materiałów wybuchowych.

koniec sierpnia 1904             Powrócił z Japonii, przez Pacyfik, Kanadę i Atlantyk do Londynu, udając się po kilku dniach do Krakowa.

17-20 października 1904      Podczas konferencji CKR PPS w Krakowie przedstawił koncepcję „taktyki czynu”, tj. podjęcia walki zbrojnej: „Zmartwychwstać może ona [Polska] tylko ofiarami, krwią, a nie wymigiwaniem się ... Przejście do nowej taktyki jest koniecznością nawet gdyby ta doprowadziła do powstania utopionego we krwi. Taniej to nas będzie kosztować niż dzisiejsza martwota…”.

13 listopada 1904      Podczas demonstracji na pl. Grzybowskim w Warszawie członkowie bojówek PPS (w tym m.in. Aleksandra Szczerbińska, później Piłsudska) po raz pierwszy użyli broni palnej; Józef Piłsudski przebywał w tym czasie w Zakopanem po powrocie ze Szwajcarii, gdzie kontaktował się z zagranicznymi działaczami PPS.

zima 1904/1905         Kilkutygodniowy pobyt dla poprawienia stanu zdrowia w Zakopanem. W jego trakcie Józef Piłsudski spotykał się m.in. ze Stefanem Żeromskim, Michałem Sokolnickim i Stanisławem Wyspiańskim, zajmując się sprawą gromadzenia funduszy na  przygotowanie kadr wojskowych

5 lutego 1905             Podczas VII Zjazdu PPS przewagę osiągnęła grupa „młodych”, głoszących hasła autonomii i federacji z rewolucyjną Rosją, rezygnujących tym samym z dążenia do realizacji hasła walki o niepodległość. Później Józef Piłsudski (pozostający we władzach CKR w grupie „starych”), nieobecny na tym zjeździe, starał się zapobiec rozłamowi partii.

1 marca 1905             Spotkanie ze Stanisławem Wyspiańskim, który na rzecz zbiórki pieniędzy mających służyć przygotowaniom zbrojnym, ofiarował swój hymn Veni Creator. Kłopoty z drukiem uniemożliwiły upowszechnienie hymnu.

15-18 czerwca 1905 Podczas konferencji Rady Partyjnej CKR PPS w Józefowie pod Warszawą, wygłosił przemówienie dotyczące stosunku PPS do rewolucji w Rosji oraz konieczności podjęcia czynu zbrojnego i „wyćwiczenia” niezbędnych sił. Po raz pierwszy użył w odniesieniu do aktywu PPS słów: „stary” i „młody”. W wyniku burzliwych obrad wystąpił z CKR, był jednak zadowolony z uchwalenia wniosku o zorganizowaniu i wyszkoleniu grup bojowych mających przeprowadzać napady na rosyjskie instytucje rządowe; w związku z tym uznano za celowe gromadzenie broni i materiałów wybuchowych

lato-jesień 1905         W coraz szerszym zakresie zajmował się studiowaniem opracowań o tematyce wojskowej (kampanie napoleońskie, wojna burska, wojna rosyjsko-japońska, dzieła Clausewitza); w ocenie Leona Wasilewskiego w tym okresie Piłsudski imponował działaczom PPS „olbrzymim zasobem wiedzy wojskowej”.

15 października 1905           Objął kierownictwo zakonspirowanego Wydziału Bojowego PPS. Funkcję tę będzie pełnił do października 1909.

jesień 1905     Okres aktywnej pracy: w Galicji tworzył Piłsudski szkoły bojowe, a przeszkolonych bojowców kierował do Królestwa Polskiego. Tam z kolei brał  udział w rewolucyjnej agitacji i spotkaniach. W ocenie Wasilewskiego, był wówczas w dobrej formie; w chwilach wypoczynku grał w szachy, często stawiał pasjansa.

listopad 1905             Zorganizował i kierował osobiście w Krakowie szkołą bojowej, w której również prowadził  wykłady. Zorganizowane w 1905 i 1906  trzy kilkutygodniowe kursy, obejmowały takie przedmioty jak musztra, strzelanie, organizacja armii rosyjskiej, materiały wybuchowe etc. Ukończyło je ok. 100 bojowców.

połowa grudnia 1905           W Kijowie wysłuchał odczytu Andrzeja Niemojewskiego oraz wziął udział w dyskusji nad książką Romana Dmowskiego Myśli nowoczesnego Polaka; po spotkaniu Niemojewski miał powiedzieć o Piłsudskim: „to jest mąż stanu”.

luty 1906        Uczestniczył w VIII Zjeździe PPS we Lwowie, podczas którego starał się zapobiec  eskalacji konfliktu między „starymi” i „młodymi”.    

maj 1906        W Warszawie po raz pierwszy spotkał się z Aleksandrą Szczerbińską (zwaną towarzyszką „Olą”), spotkanie nie miało wówczas jeszcze znaczenia osobistego.

5-12 lipca 1906          Zwołał i prowadził w Krakowie konferencję bojową w związku z uchwałą Rady Partyjnej, hamującej kierowanie działaniami zbrojnymi przez przywódców Organizacji Bojowej. Uchwałę uznano za szkodliwą i zażądano zwołania zjazdu partii.

koniec lipca 1906      Uczestnictwo w konferencji bojowej w Falenicy pod Warszawą, podczas której przeciwstawił się koncepcji „akcji masowej”. Ostatecznie ustąpił, przystając na wystąpienia zbrojne o charakterze „walki powstańczej”.

15 sierpnia 1906        W konsekwencji ustaleń konferencji w Falenicy, została zorganizowana szeroko zakrojona akcja „krwawej środy”, podczas której około 80 rosyjskich urzędników administracji, żandarmów, policjantów i szpiegów zostało zabitych lub rannych. 25 lat później Józef Piłsudski, kreśląc uwagi do „Pamiętników” Ignacego Daszyńskiego, napisał m.in. „(…) nie organizowałem „krwawej  środy” w 1906 r. i byłem tej imprezie przeciwny. (…) Byłem przeciwnikiem terroru personalnego i nigdy żadnego zamachu nie organizowałem”.

wrzesień (?) 1906      Opublikował w krakowskiej „Trybunie” (nr 1) artykuł pt. „Polityka walki czynnej”, w którym podkreślił pozytywne skutki rewolucji oraz ponownie podniósł sprawę walki zbrojnej. Jej koncepcję definiuje następująco: „Inaczej zaś, jak mieczem, złamać tej potęgi [tj. Rosji] nie można. Rewolucja zbrojna (…) dostatecznie silna dla zgniecenia sił rządowych – oto konieczność dziejowa, jaką mamy przed sobą. Musimy wykorzystać wszystkie siły społeczne w celu zorganizowania zbrojnego powstania. Ono jedynie może zmienić podstawy naszego bytu politycznego. (…)”.

wczesna jesień 1906 Wprowadził się z żoną Marią do 4-pokojowego lokalu przy ul. Topolowej 16, w niedługim czasie zameldowany został  w tym mieszkaniu Bronisław Piłsudski, który powrócił z zesłania w 1906.

19-22 listopada 1906             Uczestniczył w IX Zjeździe PPS w Wiedniu, przeciwstawiając się nagonce na Organizację Bojową. Po przegłosowaniu wydalenia z PPS członków zawieszonego Wydziału Bojowego i uczestników konferencji bojowej po akcji pod Rogowem, opuścił zjazd. Po powrocie do Krakowa zwołał zebranie grupy „starych”, na którym została powołana PPS-Frakcja Rewolucyjna. Sam Piłsudski, chcąc nadal poświęcać się pracy w Organizacji Bojowej, nie wszedł do jej władz centralnych.

3-11 marca 1907       Zjazd PPS-Frakcji Rewolucyjnej w Wiedniu. Józef Piłsudski przedstawiając poglądy na rolę i zadania bojówek na nowym etapie działań, m.in. stwierdził, że dla dezorganizacji caratu koniczne jest umasowienie walki wśród „ludu pracującego”, tj. zorganizowanie własnej milicji. W rezultacie zjazd przyjął „ustawę sił bojowych”.

koniec czerwca/początek lipca 1907           Pobyt w Kijowie w związku z planowanym włamaniem się do skarbca miejscowej filii Banku Państwa. Podczas pobytu spotykał się wielokrotnie i zbliżył do Aleksandry Szczerbińskiej, której w końcu wyznał miłość.

październik 1907      Rozmowy z Aleksandrem Prystorem o zamiarze przeprowadzenia akcji na pociąg pocztowy w okolicach Wilna (wobec uznania za niewykonalne włamania się do skarbca bankowego w Kijowie).

4 lutego 1908             Publikacja w numerze 226 „Robotnika”, artykułu pt. „Jak gotować się do walki zbrojnej”, pierwszego po 7 latach nieobecności na łamach pisma. W artykule przedstawił swój osąd czynu lat 1905-1907: (…) wszystkie zwycięstwa rewolucja zawdzięcza sile moralnej, wszystkie porażki i klęski brakowi siły fizycznej”. Przewidywał likwidację Organizacji Bojowej i konieczność stworzenia nowej, dobrze przygotowanej do walki o niepodległość formacji o charakterze militarnym.  Jest prawdopodobne, iż zamiary te omawiał z Kazimierzem Sosnkowskim podczas pobytów we Lwowie.

zima/wiosna 1908      Częste wyjazdy do Wilna, w ramach przygotowań do akcji na pociąg pocztowy, przewożący pieniądze z urzędów skarbowych z Wilna do Petersburga. W zamiarach Piłsudskiego, ciężko przeżywającego upadek rewolucji 1905, miała być „ostatnią grą” Organizacji Bojowej. Ostatecznie wybrano stację w Bezdanach jako miejsce akcji. Głównym współpracownikiem Piłsudskiego był Aleksander Prystor, także Aleksandra Szczerbińska która przywiozła z Kijowa broń, oraz Hellmanowa która z Zagłębia Dąbrowskiego przywiozła dynamit.

26 maja 1908             Rozmowa Józefa Piłsudskiego z Kazimierzem Sosnkowskim przeprowadzona na temat likwidacji OB PPS i konieczności utworzenia nowej, bezpartyjnej organizacji wojskowej stałą się podłożem założenie przez Sosnkowskiego pod koniec czerwca Związku Walki Czynnej. 

koniec czerwca (30 VI?) 1908         We Lwowie, z inspiracji Józefa Piłsudskiego został utworzony Związek Walki Czynnej, na czele którego stanął Kazimierz Sosnkowski. Organizacja miała mieć charakter „bezpartyjnej organizacji wojskowej” i otwierać „nową kartę” w walce o niepodległość Polski.

15 sierpnia 1908        Śmierć pasierbicy Piłsudskiego Wandy Juszkiewicz

początek września 1908       W związku z planowaną ryzykowna akcją w Bezdanach napisał list do Feliksa Perla, prosząc go o napisanie „ślicznego nekrologu (…) gdy mnie diabli wezmą”. Poza motywem materialnym, tj. koniecznością zdobycia „monety” na kontynuację walki, przedstawił pobudki moralne swojego udziału w akcji: „(…) Walczę i umrę jedynie dlatego, że w wychodku, jakim jest życie, żyć nie mogę, to ubliża – słyszysz! – ubliża mi jako człowiekowi z godnością nieniewolniczą. Chcę zwyciężyć, a bez walki, i to walki na ostre, jestem nie zapaśnikiem nawet, ale wprost bydlęciem, okładanym kijem czy nahajką… Tylem ludzi posłał na szubienicę, że w razie, jeśli zginę, to będzie naturalną dla nich, dla tych cichych bohaterów, satysfakcją moralną, że i ich wódz nie gardził ich robotą (…)”.

Wrzesień 1908           Podczas rozmowy Michałem Sokolnickim w Krakowie Piłsudski zaznacza zamiar zmiany taktyki działania i zmniejszenie zaangażowania w działalność Organizacji Bojowej PPS:Co do bojówki, to postawiłem na niej krzyżyk.

26 września 1908      Dowodzona z bronią w ręku przez Józefa Piłsudskiego akcja ekspropriacyjna bojowców z PPS-Frakcja Rewolucyjna na stacji w Bezdanach. Podczas ataku opanowano wagon pocztowy, z którego zabrano ponad 200 tys. rubli, papiery wartościowe i jeden worek ze srebrem.

29 września 1908      Przybył  wraz z Aleksandrą Szczerbińską do Kijowa, przewożąc zdobyte pieniądze, następnie, na początku października wrócił do Galicji. Zdobyte pieniądze i srebro zostały przewiezione do Galicji przez towarzyszkę Olę z pomocą przyjaciół.

późna jesień, początek grudnia 1908         Wyczerpany intensywną działalnością, planował  odpoczynek dla poprawienia stanu zdrowia, zamierzał też przygotowywać się do wykładów w Szkole Bojowej.

Styczeń lub luty 1909           Józef Piłsudski powołał komisję historyczną, pod przewodnictwem Aleksandra Prystora, do zbadania akcji pod Bezdanami. Zebrane przez nią relacje stały się podstawą książki Władysława Pobóg-Malinowskiego na ten temat.

Styczeń–marzec 1909           Pobyt leczniczy Piłsudskiego w Zakopanem, podczas którego spotykał się m.in. z wybitnymi twórcami  m.in. ze Stefanem Żeromskim.

10 marca 1909           Piłsudski wziął udział w Wiedniu z rozmowach PPS i austriackimi wojskowymi władzami na temat współpracy wywiadowczej wymierzonej w Rosję, czego efektem było wydrukowanie 18 marca 1909 na łamach „Robotnika” instrukcji wywiadowczej dla członków partii w Królestwie Polskim.  

Marzec–kwiecień 1909         Piłsudski wraz z żoną Marią przebywał w Chorwacji, celem podreperowania zdrowia nadszarpniętego w czasie akcji pod Bezdanami.

25–28 sierpnia 1909  Piłsudski wziąłudział w XI Zjeździe PPS, podczas którego partia odrzuciła dodatek „Frakcja Rewolucyjna”, co było efektem odejścia od radykalnego programu lewicowego.

Październik 1909      W związku z przygotowaniami do niezrealizowanej akcji ekspropriacyjnej w Mozyrzu Piłsudski prowadził rekonesans łodziami po Dnieprze. Był to  ostatni wyjazd za kordon o charakterze konspiracyjnym.

Wiosna 1910              Piłsudscy przenieśli się z ul. Topolowej w Krakowie do mieszkania na ul. Szlak 31, gdzie mieszkali do przeprowadzki do mieszkania Szlak 25 wiosną 1912.

1910                Powstały struktury jawnego stowarzyszenia Związek Strzelecki we Lwowie i Towarzystwa „Strzelec” w Krakowie, formalnie kierował nimi Wydział Związku Strzeleckiego, praktycznie ZWC i Piłsudski.

Styczeń–luty 1910     Piłsudscy wypoczywają w chorwackiej Abacji; odwiedzają też Wenecję.

Lipiec 1910                Jedno z nielicznych w tamtym okresie spotkań z Aleksandrą Szczerbińskich podczas dni grunwaldzkich. Para utrzymywała wówczas kontakt głównie poprzez obfitą korespondencję.

20 listopada 1910      Piłsudski wygłosił przemówienie na uroczystych obchodach 75-lecia urodzin Bolesława Limanowskiego w Krakowie.

1911    Przez cały rok Piłsudski pracował intensywnie nad rozwojem i organizacją ruchu strzeleckiego, a jednocześnie kontynuował studia historyczne nad Powstaniem Styczniowym.

Luty–marzec 1911    Piłsudscy spędzają 5 tygodni w Pension Polonaise w Nervi via Serra 22.Podczas powrotu przez Szwajcarię Piłsudski wygłasza wykłady w Zurychu i Rapperswilu.

Luty i maj 1912         Piłsudski wygłosił cykl dziesięciu wykładów w krakowskiej Szkole Nauk Społeczno-Politycznych pod ogólnym tytułem: Zarys historii militarnej powstania styczniowego.

Wiosna 1912              Piłsudski został Komendantem Głównym Związku Strzeleckiego, szefem sztabu został Kazimierz Sosnkowski

25–26 sierpnia 1912 Z inicjatywy Piłsudskiego w Zakopanem została zorganizowana konferencja irredentystów z udziałem przedstawicieli różnych środowisk politycznych. W przemówieniu Piłsudski mówi m.in. Polska powinna pamiętać o mieczu! Wymiernym efektem spotkania było powołanie Polskiego Skarbu Wojskowego, mającego finansować tworzenie polskiego wojska.

5 października 1912 W związku z zaostrzającą się sytuacją na Bałkanach Piłsudski wydał Rozkaz ogólny do organizacji Związku Walki Czynnej, ogłaszający mobilizację wojenną, co miało się przełożyć na intensyfikację pracy i zwiększenie liczebności organizacji.

31 października 1912           Piłsudski pojechał do Wiednia jako delegat Centralnego Komitetu Robotniczego do Wiednia na spotkanie z socjaldemokratami austriackimi.

10 listopada 1912      Powołanie Komisji Tymczasowej Stronnictw Niepodległościowych, która z dniem 1 grudnia 1912 mianowała Piłsudskiego Komendantem Sił Wojskowych.

21–22 stycznia 1913 Piłsudski wziął udział w ćwiczeniach Związku Strzeleckiego pod Lwowem, które były częścią obchodów 50-lecia wybuchu Powstania Styczniowego. Z tej okazji wygłosił również przemówienie we lwowskim ratuszu oraz złożył wieniec nagrobie powstańców na cmentarzu łyczakowskim.

16 kwietnia 1913 Piłsudski składa funkcję Komendanta Sił Wojskowych w związku z zakończeniem II wojny bałkańskiej, komenda została zniesiona

8 maja 1913   Podczas dziewiątego posiedzenia Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych zlikwidowana została Komenda Sił Wojskowych, a  w jego miejsce utworzono Wydział Wojskowy.

31 listopada–1 grudnia 1913           Na zjeździe przedstawicieli partii Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych Piłsudski stanowczo podnosił kwestię bezpartyjności w związkach i przeforsował uchwały o dążeniu do zbliżenia między organizacjami wojskowymi i dalszym ich rozwijaniu

Styczeń 1914  Ukazała się drukiem książka Józefa Piłsudskiego pt. 22 stycznia 1863 r., jako pierwszy tom serii Boje Polskie i pierwszy efekt studiów nad powstaniem styczniowym.

5 października 1912 Piłsudski wydał Rozkaz ogólny do organizacji Związku Walki Czynnej, ogłaszający pogotowie wojenne i mający zintensyfikować rekrutację i pracę szkoleniową.

1 grudnia 1912          Piłsudski został wybrany Komendantem Sił Wojskowych (pod ps. „Mieczysław”), a w połowie grudnia podporządkowały mu się Drużyny Strzeleckie.

1 sierpnia 1913 W Stróży rozpoczęła działalność oficerska szkoła Związku Strzeleckiego, głównie dla przybyszy z zaboru rosyjskiego, a jej absolwenci w większości weszli do kadry oficerskiej Legionów Polskich. W trakcie szkolenia Piłsudski prowadził dla nich wykłady z historii, kładąc nacisk na różne aspekty działań partyzanckich.

22 stycznia 1914        W rocznicę Powstania Styczniowego Piłsudski przeprowadził nocne ćwiczenia we Lwowie i Krakowie, będące próbną mobilizacją strzelców.

13 lutego 1914           W Genewie Piłsudski wziął udział w zbiórce miejscowego oddziału strzelca, a później w ćwiczeniach oddziałów z Genewy i Lozanny; inspekcjonował też oddziały w Belgii.

21 lutego 1914           Podczas pobytu w Paryżu Piłsudski wygłosiłodczyt w Sali Towarzystwa Geograficznego,  w którymprzestawił trafnie przebieg przyszłej wojny i plan działania:  pierwsza faza wojny – jesteśmy z Niemcami przeciw Rosji. Druga, końcowa faza wojny – jesteśmy z Anglią i Francją przeciwko Niemcom.

27–28 czerwca 1914  Podczas zjazdu oficerskiego Związku Strzeleckiego Piłsudski złożył urząd komendanta, po czym został jednogłośnie ponownie na niego wybrany.

8 lipca 1914    Józef Piłsudski z Kazimierzem Sosnkowskim reprezentowali Związek Strzelecki na konferencjiwe Lwowie, podczas której wspólnie z przedstawicielami odbyła Drużyn Bartoszowych, Drużyn Polowych „Sokoła”, Drużyn Strzeleckich i skautów omawiano kwestie unifikacji rozkazodawstwa, na temat unifikacji i wspólnych ćwiczeń.

29 i 30 lipca 1914      Józef Piłsudski wydał pierwsze rozkazy mobilizacyjne dla strzelców.

1 sierpnia 1914          W kawiarni Espelanda zaczął działać prowizoryczny sztab Komendanta Głównego.

2 sierpnia 1914          Z polecenia Piłsudskiego siedmioosobowy patrol pod dowództwem Władysława Beliny-Prażmowskiego przekroczył granicę Galicji i Królestwa Polskiego. Grupa zwiadowcza miała zadanie rozpoznać teren w kierunku Miechowa pod kątem przyszłych działań Pierwszej Kompanii Kadrowej.

3 sierpnia 1914          Rozkaz Piłsudskiego o utworzenie wspólnej kompanii kadrowej z członków Związku Strzeleckiego i Drużyn Strzeleckich. Na znak zniesienia dotychczasowego podziału oficerowie obu formacji wymienili się swoimi oznaczeniami.

4–5 sierpnia 1914      mobilizacja i koncentracja Pierwszej Kompanii Kadrowej w Oleandrach

 

6 sierpnia 1914          O godz. 3.00 Józef Piłsudski zarządził alarm 1 Kompanii Kadrowej, która niszcząc słupy graniczne w Michałowicach, wyruszyła do Miechowa. Tego samego dnia po raz ostatni wziął udział w posiedzeniu KSSN, na którym odczytał odezwę fikcyjnego Rządu Narodowego w Warszawie: (…) Komendantem wszystkich polskich sił wojskowych mianowany został ob. JÓZEF PIŁSUDSKI… 

9 sierpnia 1914          Piłsudski w majątku Czaple Małe otrzymał od Eustachego Romera konia – czteroletnią Kasztankę.

10 sierpnia 1914        W Krakowie została opublikowana odezwa Piłsudskiego podtrzymująca fikcyjne informacje o istnieniu Rządu Narodowego

12 sierpnia 1914        Oddział ok. 400 strzelców wkroczył do Kielc. Józef Piłsudski przyjął meldunek przy rogatce krakowskiej, doszło do starć z Rosjanami; wbrew oczekiwaniom zdecydowana większość społeczeństwa w Królestwie Polskim okazuje się obojętna lub wroga.

13 sierpnia 1914 Rozmowa z ppłk armii austro-węgierskiej Janem Nowakiem, który poinformował o żądaniu władz austro-węgierskich podporządkowania się im strzelców i wcielenia ich do oddziałów Landsturmu, zaś „Pan Piłsudski musiałby złożyć dowództwo”. 

13–14 sierpnia 1914  Oddziały strzeleckie prowadziły walkę z Rosjanami nad Nidą

20 sierpnia 1914        Wobec fiaska planów powstańczych Józef Piłsudski politycznie podporządkował się utworzonemu cztery dni wcześniej Naczelnemu Komitetowi Narodowemu w Krakowie, udało się natomiast utrzymać dowództwo nad oddziałami strzeleckimi.

Sierpień 1914  Z inspiracji Józefa Piłsudskiego zaczęła tworzyć się tajna Polska Organizacja Wojskowa (nazwa była używana od końca października 1914), działająca początkowo na ziemiach Królestwa Polskiego. Jej najważniejszym celem była walka o niepodległość Polski - w pierwszym etapie przeciwko Rosji, ale nie wykluczano odejścia od Państw Centralnych.

22 sierpnia 1914        Józef Piłsudski w Kielcach wydał rozkaz do żołnierzy, informujący o powstaniu NKN-u i zamiarze tworzenia legionów polskich przez Autro-Węgry oraz o przystąpieniu do organizacji szerszej, zapewniającej wojsku polskiemu większe środki i silniejsze działanie…

23 sierpnia1914         Naczelna Komenda austriacka nadała oddziałom podległym Piłsudskiemu oficjalną nazwę: 1 Pułk Piechoty Legionu Polskiego.

27 sierpnia 1914        Utworzenie Legionu Zachodniego, którego pierwszą jednostką stał się 1 Pułk Piechoty.

4 września 1914        Przysięga na wierność cesarzowi i królowi polskiemu 1 Pułku Piechoty w Kielcach.

5 września 1914        Józef Piłsudski nakazał utworzenie Polskiej Organizacji Narodowej która miała działać na terenach Królestwa zajętych przez Państwa Centralne, ale być niezależna od NKN. Miała być atutem Piłsudskiego w rozgrywkach politycznych, zwłaszcza wobec Niemiec. Wobec nikłych postępów w rozwoju PON, w listopadzie organizacja została zlikwidowana.   

10 września 1914      Oddziały Komendanta w związku z wycofywaniem się Austriaków opuściły Kielce i skierowały się na południe.

16–21 września 1914 Piłsudski kierował „aktywną” obroną linii Wisły między Bolesławem  i ujściem Dunajca, zajmując lewy brzeg Wisły w rejonie Nowy Korczyn–Opatowiec.

23 września 1914      Jako ostatni żołnierz pułku przeprawił się za Wisłę, w związku z odwrotem wojsk austriackich.

8 października 1914 Józef Piłsudski wprowadził w 1 Pułku regularne stopnie wojskowe poprzez nominacje oficerskie (łącznie 136)  – wcześniej członkowie zwracali się do siebie per obywatel.

23 – 26 października 1914   Bitwa pod Laskami. Według wspomnień Składkowskiego, Komendant był wszędzie, gdzie czuł, że chłopcy potrzebują otuchy. Był w okopach, na punkcie opatrunkowym, przy rezerwach. W trakcie walk został lekko kontuzjowany.

8 listopada 1914 Józef Piłsudski chcąc pozostać ze swoimi oddziałami w Galicji samowolnie zmienił kierunek odwrotu do Krakowa. Ryzykowny manewr manewru między cofającymi się wojskami sojusznika a nadchodzącymi Rosjanami przez Ulinę Małą, zakończył się powodzeniem i 11 XI 1 Pułk Piechoty wkroczył do Krakowa.

 13 listopada 1914     Pułk wyruszył na Podhale, gdzie walczył przez kilka kolejnych tygodni.

15 listopada 1914      Piłsudski otrzymał stopień brygadiera Legionu Polskiego, nominację podpisał Arcyksiążę Fryderyk. Był to pierwszy oficjalny stopień wojskowy Piłsudskiego, kolejny miał otrzymać w 1920r.

6 grudnia 1914          Komendant zmienił wizerunek – zgolił brodę.

13 grudnia 1914        Na czele legionistów wkroczył do wyzwolonego Nowego Sącza, gdzie nastąpiła koncentracja wszystkich oddziałów liniowych.

19 grudnia 1914        Rozkaz przemianowujący 1 Pułk Legionów w 1 Brygadę. Jej dowódcą pozostał Józef Piłsudski.

21 grudnia 1914        podczas pobytu Józefa Piłsudskiego w Wiedniu na bankiecie prezes NKN Władysław Jaworski otwarcie wyrażał powszechną opinię o tworzącej się legendzie Komendanta.

30 grudnia 1914        W czasie zebrania oficerskiego w Lipnicy Górnej Józef Piłsudski odnosząc się do klęski planów insurekcyjnych powiedział, że Polacy okazali się kamieniem pleśnią pokrytym, a nie ładunkiem dynamitu. W czasie tego spotkania ustalono, iż wszyscy oficerowie będą pobierali niezależnie od stopnia pobory  w wysokości 100 koron, a nadwyżkę będą przekazywać Piłsudskiemu na prowadzenie działalności politycznej.

31 grudnia 1914        Józef Piłsudski został przyjęty na audiencji przez cesarza Franciszka Józefa, który wyrażał się z uznaniem o postawie legionistów, ochotniczo biorących udział w walkach.

7 lutego 1915 Piłsudski ogłosił kolejne awanse oficerskie, wśród nich m.in. Tadeusza Żulińskiego - komendanta POW. Był to wyraźny sygnał, że Piłsudski traktował POW i Legiony jako uzupełniające się elementy przyszłych sił zbrojnych.

14 lutego 1915           Podczas odpoczynku w Kętach 140 legionistów zostało uroczyście odznaczonych austriackimi orderami, które jednak zaraz zostały przez nich zdjęte. Prezes NKN Jaworski pod wrażeniem oddania legionistów Piłsudskiemu napisał: Ma wojsko. Jakże ślepi są ci, którzy tego nie widzą. […] Najważniejsza jest  niego koncepcja: NKN to rząd narodowy, Ja (Piłsudski) wojsko polskie.

Przełom lutego i marca 1915           I Brygada zajęła stanowiska na zachodnim brzegu Nidy, gdzie pozostała do maja.

25 marca 1915           Zgodnie z poleceniem Austriaków Piłsudski zlikwidował Oddział Wywiadowczy I Brygady. Jednocześnie nakazał Waleremu Sławkowi budowę sieci agentów którzy dostarczali informacje pozyskiwane w instytucjach i jednostkach wojskowych Państw Centralnych.    

Wiosna 1915              Narastanie konfliktu z Komendą Legionów, władzami austriackimi a także zachowawczym Departamentem Wojskowym NKN-u z Władysławem Sikorskim na czele. W liście do Jaworskiego z 30 kwietnia 1915 r. Komendant pisał o braku zaufania do Austrii wobec niezrealizowania obietnicy połączenia legionów w całość. 

W maju 1915 Józef Piłsudski skierował do Warszawy działacza PPS, Ignacego Boernera. Oświadczył mu: (…) „Rosja będzie pobita, ale też i państwa centralne będą pobite (…) Z chwilą, gdy ziemie polskie zostaną uwolnione od jarzma rosyjskiego, rola dzisiejszych Legionów jest skończona. (…) Magazynować siły dla drugiego okresu historii Legionów, gdy przyjdzie rozprawa z Austrią i Niemcami”.

16-23 maja 1915        Ciężkie boje dowodzonej przez Józefa Piłsudskiego I Brygady pod Konarami.

31 maja 1915 Piłsudski w liście do kpt. Włodzimierza Zagorskiego wniósł o uzupełnienia  skrwawionej po bitwie pod Konarami I Brygady i uwzględnianie woli tzw. deklarantów (ochotników deklarujących chęć służby w I Brygadzie). Odpowiedź Zagórskiego informującego o kierowaniu uzupełnień do tworzonej III Brygady, pogłębiła konflikt.

22 czerwca 1915        Odznaczenie Komendanta austriackim Orderem Żelaznej Korony. W uzasadnieniu napisano, że Brygadier cechuje się (…) ”obowiązkowością, poświęceniem samego siebie aż do najdalszych granic, posiada niezwykle wielki, właściwie fascynujący wpływ na oficerów i żołnierzy”.

Lato 1915       Piłsudski na czele I Brygady, 4 pułku piechoty i szwadronu kawalerii Orlicz – Dreszera brał udział w walkach pościgowych za Rosjanami. Dowodził tymi oddziałami w zaciętych i krwawych walkach pod Jastkowem (30 VII–5 VIII) i Kamionką (4–7 VIII).

19 lipca 1915  Do I Brygady dołączyła Komenda Legionów z gen. Karolem Trzaską-Durskim na czele. Piłsudski, spostrzegłszy nikłe przygotowanie wojskowe dowódcy i otoczenia, postanowił zwalczać tę instytucję.

25 lipca 1915 rozkaz Komendanta do Polskiej Organizacji Wojskowej mówiący o tym, że (…) żołnierze POW stoją na posterunku najcięższym, jaki wypaść może polskiemu żołnierzowi”.

2 sierpnia 1915          Piłsudski uczestniczył w święcie odrodzonej polskiej kawalerii.

5 sierpnia 1915          W wydanym pod Lubartowem rozkazie z okazji pierwszej rocznicy wojny Piłsudski przypominał: (…) „Nie chciałem pozwolić, by w czasie, gdy na żywym ciele naszej ojczyzny miano wyrąbać mieczami nowe granice państw i narodów, samych tylko Polaków przy tym brakowało”.

15 sierpnia 1915 Józef Piłsudski przyjechał do Warszawy. Pod Hotelem Francuskim, gdzie się zatrzymał, miała miejsce wielka demonstracja. Pod naciskiem władz niemieckich dwa dni później opuścił miasto.

Będąc w Warszawie Komendant zgodził się na wcielenie 300 osobowego batalionu Peowiaków do I Brygady. Uczynił to pod presją członków POW, a wbrew własnym planom, zakładającym rozbudowywanie struktur POW i wstrzymanie rozbudowy Legionów

23 sierpnia 1915 Szef Departamentu Wojskowego NKN Władysław Sikorski pod wpływem argumentacji Piłsudskiego zawiesił werbunek do legionów.

11 września 1915 Piłsudski dołączył do I Brygady w Kowlu. Niedługo potem po raz pierwszy w swej historii wszystkie trzy brygady spotkały się razem.

Połowa września 1915          Austriacki rozkaz wydzielenia ze składu I Brygady grupy operacyjnej wzbudził sprzeciw Komendanta który nie chcąc dopuścić do podziału formacji, zarządził wymarsz oddziałów na Czeremoszno pod pozorem odparcia rosyjskiego ataku.

Na naradzie oficerów przedstawił możliwe plany działania, obejmującej m.in. rozwiązanie brygady i podanie się oficerów do dymisji, dymisję samego Piłsudskiego, lub prowadzenie uporczywej walki z Komendą Legionów.

Październik 1915      Okres walk na Wołyniu. Piłsudski cały czas pozostawał na froncie, kierując operacjami swojej grupy.

Koniec listopada 1915          Aresztowanie przez Niemców kierującej służbą kurierską Aleksandry Szczerbińskiej. Zwolniona została 3 listopada 1916r.

18 grudnia 1915        Z inspiracji Piłsudskiego powstał w Warszawie Centralny Komitet Narodowy z Arturem Śliwińskim na czele. Skupiał on lewicowe ugrupowania niepodległościowe i w zamierzeniach Piłsudskiego miał być przeciwwagą dla galicyjskiego NKN. 

Styczeń - luty 1916    Eskalacja konfliktu między Legionami a ich Komendą i Naczelnym Dowództwem. Wysunięto postulaty usunięcia austriackich oficerów z Komendy i z jednostek legionowych, wprowadzenia jednolitych odznak oficerskich I Brygady. Powstała Rada Pułkowników mająca uzgadniać wspólne stanowisko jednostek legionowych i rozsądzać wewnętrzne spory. Józef Piłsudski m.in. prowadził intensywne pertraktacje z nowym Komendantem Legionów, gen. Stanisławem Puchalskim. 

27 lutego 1916           Józef Piłsudski powrócił do wyznania rzymsko-katolickiego.

Maj 1916 Piłsudski zdecydowanie usztywnił stanowisko wobec NKN a zwłaszcza Departamentu Wojskowego. Przez Kazimierza Świtalskiego i Jędrzeja Moraczewskiego postawił daleko posunięte żądania, m.in. zerwania współpracy z wywiadem austriackim, nie mieszania się do spraw Królestwa. Podkreślił, że sprawa werbunku powinna być w gestii społeczeństwa, z wyłączeniem władzy zaborcy.

28 maja 1916 Komendant wziął udział w obchodach rocznicy istnienia 4 pułku piechoty w „Rojowym Osiedlu” pod Optową.

4 – 6 lipca 1916         Bitwa pod Kostiuchnówką - największa bitwa Legionów Polskich. Piłsudski w czasie bitwy często dowodził z pierwszej linii i pod ogniem artyleryjskim.

29 lipca 1916 Józef Piłsudski wniósł o dymisję. Jako pretekstu użył obrazy jakiej miał dopuścić się Puchalski, zarzucając Piłsudskiemu niesubordynację.

6 sierpnia 1916          Piłsudski po raz pierwszy wręczał żołnierzom I Brygady odznakę „Za wierną służbę”, której regulamin zatwierdził tego dnia.

sierpień 1916 Rozwinął akcję polityczną przeciwko NKN i komendzie legionów przy pomocy m.in. Rady Pułkowników – m.in. memoriał z 30 VIII żądający uznania legionów za wojsko polskie, które bije się i umiera za niepodległość Polski.

5 września 1916        Piłsudski został wezwany do Naczelnego Dowództwa w Cieszynie. Tam otrzymał urlop do 15 X 1916 r. i do legionów już nie wrócił.

27 września 1916      Otrzymał decyzję o dymisji z Legionów.

5 listopada 1916        Po ogłoszeniu Aktu 5 Piłsudski przez społeczeństwo był traktowany jako bohater i główny twórca tego sukcesu (manifestacje w Krakowie i Lublinie). Sam, w reakcji na ogłoszenie aktu polecił oficerom aby cofnęli złożone dymisje z Legionów

12 grudnia 1916        Przyjechał do Warszawy, gdzie spotkał się z entuzjastycznym powitaniem. W kolejnych daniach odbywał liczne spotkania polityczne.

Koniec grudnia 1916            Pojechał do Krakowa by uregulować sprawy prywatne związane z przeniesieniem się do Warszawy, gdzie zamieszkał na ul. Służewskiej 5.

11 stycznia 1917        Piłsudski otrzymał nominację na członka Tymczasowej Rady Stanu w której został szefem Komisji Wojskowej.

Zimą i wiosna 1916/17          Intensywnie pracował jako członek TRS nad rozwojem wojska, jednakże domagał się, aby podlegało ono TRS a nie dowództwu niemieckiemu. Intensywnie rozbudowywał też POW, które liczyło ok. 15 000 członków.   

Marzec - kwiecień 1917       Piłsudski przekonywał się, że na dalsze ustępstwa państw centralnych nie ma co liczyć. W liście z 6 III 1917 r. do Sosnkowskiego pisał: Doprawdy wolę siedzieć w Krakowie, kłaść pasjanse i grać w szachy, niż bawić się tak głupio, jak tu jestem zmuszony się bawić w Radzie Stanu. Rzeczywiście, 10 kwietnia władze Austro-Węgier przekazały zwierzchność nad Legionami Niemcom, a nie TRS. Zatrzymano też wszystkich mieszkańców Galicji w Polskim Korpusie Posiłkowym, co oznaczało podział jednostek.

2 lipca 1917    Ogłosił dymisję z TRS. Wraz z Piłsudskim do dymisji podała się cała Komisja Wojskowa. Tego samego dnia powiedział: Nasza wspólna droga z Niemcami skończyła się. Rosja – nasz wspólny wróg – skończyła swą rolę. Wspólny interes przestał istnieć. […] W interesie Niemców leży przede wszystkim pobicie aliantów, w naszym – by alianci pobili Niemców. Nakazał też niewstępowanie do armii tworzonej przez Niemcy.

14 lipca1917   Po sprowokowanym przez Komendanta konflikcie przysięgowym, władze niemieckie aresztowały kilkudziesięciu działaczy politycznych i POW związanych z Piłsudskim (m.in. Walerego Sławka, Wacława Jędrzejewicza, Stefana Pomerańskiego).

22 lipca 1917  Aresztowanie Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego przez Niemców. Wkrótce potem zostali przewiezieni do Szpandawy pod Berlinem, a nastęnie do twierdzy Wessel nad Renem.    

22 sierpnia 1917 r. Piłsudski został osadzony w Magdeburgu.

7 lutego 1918  Narodziny córki Piłsudskiego i Aleksandry Szczerbińskiej - Wandy. O jej narodzinach dowiedział się dopiero w marcu.

17 maja 1918            W Paryżu zmarł brat Józefa Piłsudskiego – Bronisław.

Lato 1918 r. Józef Piłsudski pisał „Moje pierwsze boje”, opisujące pierwszy etap walk legionowych. Pod koniec sierpnia władze niemieckie przeniosły do twierdzy Kazimierza Sosnkowskiego. Obaj często studiowali sytuację na frontach, a także grali w szachy.

Październik 1918 Ponawiające się apele o uwolnienie Piłsudskiego, autorstwa m.in. Rady Regencyjnej (7 i 23 października) i Wojciecha Korfantego (23 października). 

7 listopada 1918        W związku z wybuchem rewolucji w Berlinie, rząd niemiecki postanowił zwolnić Piłsudskiego i Sosnkowskiego bez żadnych warunków wstępnych. Następnego dnia o godz. 17.00 przybyli do Berlina, gdzie  Piłsudski odmówił jakichkolwiek negocjacji.

10 listopada 1918      Specjalny pociąg wiozący Piłsudskiego i Sosnkowskiego wjechał o godz. 7.00 do Warszawy.

10 listopada 1918      Przyjazd Józefa Piłsudskiego z Berlina do Warszawy.

11 listopada 1918      Rada Regencyjna Królestwa Polskiego przekazała Józefowi Piłsudskiemu naczelne dowództwo nad Wojskiem Polskim i zwróciła się z sugestią tworzenia rządu.

12 listopada 1918      Przybył po raz pierwszy do gmachu Sztabu Generalnego, gdzie obejmując urzędowanie wydał pierwszy rozkaz do wojska. Wzywał w nim żołnierzy, aby zrobili wysiłek dla usunięcia różnic i tarć, klik i zaścian­ków w wojsku.

14 listopada 1918      Rada Regencyjna rozwiązała się i wydała dekret, w którym obowiązki swoje złożyła w ręce Józefa Piłsudskiego. Ów powierzył misję tworzenia rządu Ignacemu Daszyńskiemu.

16–18/19 listopada 1918       Zostaje nadana podpisana przez Piłsudskiego depesza notyfikująca rządom zagranicznym powstania Państwa Polskiego (datowana 16 XI 1918, wysłana 18/19 XI 1918).

18 listopada 1918      Po fiasku misji Ignacego Daszyńskiego Piłsudski powierzył misję utworzenia rządu Jędrzejowi Moraczewskiemu, który powołał rząd złożony z socjalistów. Takie wyjście było jedyną skuteczną zaporą przeciw fali bolszewizmu.

18 listopada 1918      Gwałtowne pogorszenie się zdrowia Piłsudskiego, które szwankowało od wyjazdu z Berlina. Do końca listopada był osłabiony, miewał często gorączkę.

20 listopada 1918  Do Warszawy przybył jako poseł republiki niemieckiej hr. Harry Kessler. Nazajutrz złożył swe listy uwierzytelniające Piłsudskiemu w pałacu przy placu Saskim. Oznaczało to de facto uznanie przez Niemcy niepodległości Polski.

22 listopada 1918      Na mocy podpisanego przez prezydenta ministrów Jędrzeja Moraczewskiego i zatwierdzonego przez Piłsudskiego dekretu rządu o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, Piłsudski objął najwyższą władzę w państwie jako Tymczasowy Naczelnik Państwa. Nazwa urzędu nawiązywała  do funkcji jaką w 1794 r. objął Tadeusz Kościuszko – Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej.

26 listopada 1918      Józef Piłsudski podpisał dekret o ordynacji wybor­czej z zamiarem jak najszybszego zwołanie Sejmu Ustawodawczego.

29 listopada 1918      W rocznicę Nocy Listopadowej 1830 r. Piłsudski  wprowadził się do Belwederu, nawiązując do tradycji powstań narodowych. Po przyjeździe do Warszawy mieszkał najpierw w prowadzonym przez panny Romanówny pensjonacie przy ul. Moniuszki 2, a od 13 listopada w mieszkaniu swojego adiutanta Czesława Świrskiego, przy ul. Mokotowskiej 50.

7 grudnia 1918  Naczelny Wódz wydał rozkaz o jednolitości armii.

13 grudnia 1918        Uroczysta przysięga świeżo sformowanych oddziałów Wojska Polskiego na Placu Saskim. W jej trakcie Piłsudski złożył przysięgę wspólnie ze wszystkimi żołnierzami.

20 grudnia 1918        Piłsudski w towarzystwie rtm. Wieniawy-Długoszowskiego, kpt. Świtalskiego, kpt. Zwisłockiego i por. Kobylańskiego odjechał pociągiem w podróż inspekcyjną do Krakowa i Lwowa. Był to jego pierwszy oficjalny wyjazd z Warszawy w charakterze Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza.

22 grudnia 1918        Wizyta Piłsudskiego w oswobodzonym z oddziałów ukraińskich Lwowie. Tego samego dnia napisał do Romana Dmowskiego list z apelem o współpracę na forum międzynarodowym w interesie kraju mimo dzielącej ich różnicy poglądów.

30 grudnia 1918        Podczas spotkania z Feliksem Kupiłasiem, działaczem narodowym na Górnym Śląsku, Piłsudski polecił mu tworzenie Polskiej Organizacji Wojskowej na Śląsku i przygotowania powstania.

4 stycznia 1919          Decyzja Piłsudskiego, aby pułki tworzone z kadr legiono­wych utrzymały nazwę legionowych i starą numerację.

4/5 stycznia 1919       Nieudany przewrót prawicowy (tzw. pucz Januszajtisa); Piłsudski ograniczył się do ostrej reprymendy w stosunku do zamachowców. 

13 stycznia 1919        Przyjęcie delegacji weteranów Powstania Stycznia w Belwederze. Józef Piłsudski wydał wojsku rozkaz wzięcia udziału w uczczeniu rocznicy powstania.

16 stycznia 1919        Pod wpływem puczu Januszajtisa Piłsudski zdymisjonował gabinet Jędrzeja Moraczewskiego i desygnował Ignacego Paderewskiego na prezydenta ministrów.

21 stycznia 1919        Rozkaz Piłsudskiego w związku z rocznicą Powstania Styczniowego; weterani zrywu zostali zaliczeni do szeregów wojska z prawem noszenia munduru w dni uroczyste.

22 stycznia 1919        W rocznicę wybuchu powstania odbyło pierwsze posiedzenie Kapituły Tymczasowej Orderu Virtuti Militari, w czasie którego przewodniczący mu Józef Piłsudski dokonał pierwszych dekoracji orderem.

5 lutego 1919             wydał dekret zwołujący Sejm Ustawodawczy do War­szawy na 9 lutego 1919 r.

7 lutego 1919             wydał dekret ogłaszający dzień inauguracji Sejmu Ustawodawczego świętem narodowym.

15 lutego 1919           wziął udział w obchodach pierwszej rocznicy przedarcia się oddziałów II Brygady Legionów Polskich pod Rarańczą.

20 lutego 1919           Na trzecim posiedzeniu Sejmu Piłsudski złożył urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa. Parlament powierzył mu urząd Naczelnika Państwa do czasu pełnego uformowania władz państwowych.

23 lutego 1919           W reakcji na desygnowanie Paderewskiego na premiera, na posiedzeniu przedstawicieli mocarstw sprzymierzonych w Pary­żu uchwalono uznanie rządu polskiego; uprzednio zrobiły to tylko przez Stany Zjednoczone Ameryki (30 stycznia 1919). Następnie uznała ją Francja (24 lutego), Anglia (25) i Włochy (27).

4–13 marca 1919       Ciężka choroba Piłsudskiego; jej gwałtowny i ciężki przebieg skłonił 10 marca Naczelnika Państwa do spisania testamentu.

12 kwietnia 1919       W związku z zaplanowaną wyprawą na Wilno, Piłsudski wyjechał do Strzybowic, które wybrane zostały na miejsce pobytu Kwatery Głównej Naczelnego Wodza.

18 kwietnia 1922       Wręczenie Piłsudskiemu srebrnych kluczy do stołecznego miasta Wilna

22 kwietnia 1919       Wydanie odezwy do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego opublikowanej po polsku, litewsku, białorusku i w jidysz.

23 kwietnia 1919 Piłsudski wziął udział w uroczystym nabożeństwie dziękczynnym w katedrze wileńskiej, a następnie odebrał defiladę wojskową.

29 kwietnia 1919       powrót Naczelnego Wodza do Warszawy, gdzie po entuzjastycznym przywitaniu odebrał defiladę oddziałów przybyłych z Francji z gen. Józefem Hallerem.

30 kwietnia 1919       Przemówienie Piłsudskiego na uroczystej sesji Sejmu, zwołanej z powodu ostatecznego wyzwolenia Lwowa, wkroczenia wojsk polskich do Wilna i powrotu do kraju „Armii Błękitnej".

3 maja 1919   Udział Piłsudskiego w będącym częścią obchodów rocznicy uchwalenia konstytucji nabożeństwie na stokach warszawskiej cytadeli. W trakcie nabożeństwa pod tzw. „Krzyżem Traugutta" zostało zasadzone „Drzewo Wolności".

23–26 czerwca 1919 Wizyta  we Lwowie i na froncie w Małopolsce Wschodniej w związku z zaplanowaną na 28 czerwca ofensywą, która doprowadziła do wyparcia 17 lipca 1919 r. wojsk ukraińskich za linię Zbrucza.

26 lipca 1919 Rozkaz Naczelnego Wodza z okazji ukończenia walk w Małopolsce Wschodniej.

6 sierpnia 1919          W rocznicę wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej Józef Piłsudski powrócił do Wilna, gdzie wziął udział w uroczystości wręczenia sztandarów dla 1. i 5. pp Legionów oraz batalionu „Samoobrony".

17 sierpnia 1919 Ogłoszony został dekret Piłsudskiego okreś­lający zasady połączenia Armii Wielkopolskiej z Wojskiem Polskim. Gen. Dowbor-Muśnicki został mianowany dowódcą Frontu Wielkopolskiego.

19 września 1919 Piłsudski przybył do Mińska i wziął udział w uroczystościach w związku z zajęciem miasta.

25–26 października 1919 Wizyta Piłsudskiego w Poznaniu w związku z uczczeniem wyzwoleniem Wielkopolski i jej przyłączeniem do Polski.

27–28 grudnia 1919 Wizyta w Poznaniu w związku z uroczystymi obchodami rocznicy oswobodzenia Wielkopolski.

5 stycznia 1920          Piłsudski wyjechał na parodniowy objazd Frontu Wołyńskiego

18 stycznia 1920  Odezwa Naczelnika Państwa do obywateli odzyskanych ziem Wielkopolski, Pomorza i Śląska, wzywająca ich do współpracy politycznej, gospodarczej i kulturalnej.

27–28 stycznia 1920  Wizyta Piłsudskiego w zdobytym przez polskie i łotewskie odziały Dyneburgu .

28 lutego 1920           Narodziny drugiej córki – Jadwigi. Jej rodzicami chrzestnymi byli siostra Piłsudskiego, Zofia Kadenacowa (zwana w rodzinie Zulą) i Czesław Świrski.

Kwiecień 1920           Piłsudski przygotował plan strategiczny wojny przeciwko bolszewikom, który zakładał szybkie pokonanie armii sowieckiej na froncie południowym i szybkie przerzucenie wojsk polskich na front północny.

21 kwietnia 1920       Podpisanie umowy politycznej o współpracy Polski i Ukrainy, której niepodległość Polska uznawała. Dokument zatwierdzał też przebieg granic polsko-ukraińskich.

22 kwietnia 1920       Wyjazd Piłsudskiego ze Sztabem Ścisłym NW i szefem Francuskiej Misji Wojskowej na front.

24 kwietnia 1920       Podpisanie w Warszawie konwencji wojskowej między Polską a Ukrainą, która regulowała zasady współpracy w związku z rozpoczynającą się następnego dnia ofensywą na Kijów. 

26 kwietnia 1920       Piłsudski wydał odezwę do mieszkańców Ukrainy, zapowiadającą, że wojska polskie usuną obcych najeźdźców z terenów zamieszkanych przez naród ukraiński i pozostaną na Ukrainie tylko przez czas potrzebny do objęcia władzy przez rząd ukraiński.

3 maja 1920   Udział Piłsudskiego w obchodach rocznicy Konstytucji 3 Maja w Żytomierzu; tego dnia Wódz Naczelny wydał rozkaz operacyjny zajęcia Kijowa.

8 maja 1920   W dwa dni po wkroczeniu do Kijowa pierwszych polskich oddziałów, Piłsudski przybył do miasta.

17 maja 1920             Piłsudski przed odjazdem do Warszawy został uroczyście przyjęty w Winnicy przez Petlurę.

8 czerwca 1920          Piłsudski zarządził odwrót wojsk polskich z Kijowa.

9 lipca 1920    Naczelny Wódz zarządził głęboki odwrót polskiej armii.

19 lipca 1920 Roman Dmowski zażądał by Piłsudski ustąpił ze stanowiska Naczelnego Wodza, a delegacja z poznańskiego oskarżyła go o zdradę.

1 lipca 1920    Józef Piłsudski został przewodniczącym Rady Obrony Państwa.

3 lipca 1920    Piłsudski podpisał w imieniu Rady Obrony Państwa dwie odezwy: do obywateli Rzeczpospolitej i żołnierzy.

31 lipca 1920 Piłsudski uzyskał prawo nadawania orderów Virtuti Militari IV i V klasy w przyspieszonej procedurze

Lipiec/sierpień 1920­             Piłsudski przebywa w Chełmie, analizując sytuację na froncie i przygotowując plan przeciwuderzenia w oparciu o twierdzę brzeską; na wieść o jej utracie rozkazał przerwać bitwę z Budionnym.

2 sierpnia 1920          Naczelny Wódz wrócił do Warszawy.

4 sierpnia 1920          Piłsudski wyjechał do podwarszawskiego Anina by przeanalizować sytuację po upadku Brześcia nad Bugiem.

5 sierpnia 1920          Naczelny Wódz powrócił do Belwederu, gdzie noc spędził pracując nad planem bitwy warszawskiej.

6 sierpnia 1920          Piłsudski sprecyzował plan przegrupowania do bitwy warszawskiej w rozkazie nr 8358/III, odrzucając koncepcje Rozwadowskiego i Weyganda.

12 sierpnia 1920        Piłsudski złożył dymisję ze stanowisk Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza, które zostają odrzucone. Tego samego dnia wydał Henrykowi Józewskiemu polecenie objęcia dowództwa nad konspiracją w Warszawie, gdyby miasto zostało zdobyte przez Rosjan. Następnie wyruszył na front; nadkładając drogi odwiedził Aleksandrę i córki przebywające wówczas pod Krakowem.

13 sierpnia 1920        Piłsudski przybył do kwatery w Puławach  i rozpoczął objazd oddziałów mających wziąć udział w głównym uderzeniu; inspekcja zakończył 15 sierpnia.

15 sierpnia 1920        Naczelny Wódz wydał rozkaz do bitwy warszawskiej

16 sierpnia 1920        Ruszyło natarcie Grupy Uderzeniowej dowodzonej przez Piłsudskiego; w czasie natarcia – wzorem Napoleona – szedł pieszo w pierwszych szeregach piechoty.

18 sierpnia 1920        Naczelnik Państwa wydał odezwę do Polaków wzywając do walki za uciekającym przeciwnikiem

19 września 1920      Po zwycięstwie w Bitwie Warszawskiej Piłsudski podjął decyzję, żeby raz jeszcze pobić bolszewików w polu i wydał rozkaz do bitwy niemeńskiej.

22 września 1920      Rozpoczęła się bitwa niemeńska, w której Piłsudski dowodził 2. i 4. Armią.

28/29 września 1920             Piłsudski wydał 2. i 4. Armii rozkaz do pościgu za rozbitym nieprzyjacielem.

8 października 1920             Naczelny Wódz powrócił z Białegostoku do Warszawy, by omówić z Witosem, Daszyńskim, Sapiechą i Skulskim warunki zbliżającego się zawieszenia broni z Rosjanami. Tego samego dnia na polecenie Piłsudskiego gen. Żeligowski rozpoczął pozorny „bunt” i na czele wybranych oddziałów wyruszył na Wilno.

18 października 1920           Piłsudski w związku z wchodzącym w życie zawieszeniem broni między Polską a Rosją Sowiecką, wydał rozkaz  do wojska ogłaszający zakończenie wojny. Jednocześnie do walczących u boku polskich oddziałów ukraińskich skierował rozkaz pożegnalny.

1 października 1920             Została rozwiązana Rada Obrony Państwa, której przewodniczącym był Piłsudski.

12 listopada 1920      Rozkazem nr 12393/V Pilsudski powołał do życia specjalną komisję, której zadaniem miało być zebranie i uszeregowanie do­świadczeń z wojny 1918–1920. W jej skład, oprócz Marszałka, weszli generałowie Tadeusz Rozwadowski, Kazimierz Sosnkowski, Józef i Stanisław Hallerowie, Stanisław Szeptycki i Edward  Śmigły-Rydz.

14 listopada 1920 Wręczenie Piłsudskiemu buławy marszałkowskiej podczas uroczystości upamiętniających odzyskanie niepodległości.

22 listopada 1920 W czasie wizyty we Lwowie Naczelny Wódz odznaczył miasto Orderem Virtuti Militari.

Grudzień 1920          Piłsudski zachorował na grypę w bardzo ostrej postaci.

3 stycznia 1921          Naczelny Wódz jako przewodniczący uczestniczył w pierwszym dniu obrad Rada Wojennej, a następnego zrezygnował z funkcji na rzecz ministra spraw wojskowych.

Styczeń 1921             Kilkudniowy pobyt w Spale w związku ze złym stanem zdrowia i koniecznością rekonwalescencji przed podróżą do Paryża.

31 stycznia 1921        Józef Piłsudski przekazał Prezydium Rady Ministrów milion marek na cele plebiscytowe na Górnym Śląsku. Tego samego dnia Aleksandra Szczerbińska kupiła w Sulejówku dwie przylegające do siebie działki: Otradno i Milusin. Na pierwszej z nich znajdował się dom letniskowy, na drugiej – w 1922 r. rozpoczęła się budowa willi sfinansowana ze zbiórki zorganizowanej przez żołnierzy.

1–7 lutego 1921         Podróż Piłsudskiego do Francji, podczas której przygotował grunt pod zawarcie sojuszu polityczno militarnego podpisanego 19 lutego (dwa dni później podpisano tajną konwencję wojskową).

15 marca 1921           W związku z kolejną chorobą grypy Piłsudski wyjechał na odpoczynek do Spały.

17 marca 1921           Uchwalenie przez Sejm konstytucji. Z obawy przed wpływami Piłsudskiego ograniczała ona bardzo rolę prezydenta.

8 kwietnia 1921         Wizyta Józefa Piłsudskiego w Płocku, gdzie udekorował herb Płocka Krzyżem Walecznych, a obroń­ców miasta Orderami Virtuti Militari i Krzyżami Walecznych. Sam otrzymał dyplom honorowego obywatela Płocka.

17 kwietnia 1921       Władze Wilna nadały Józefowi Piłsudskiemu tytuł honorowego obywatela miasta. 

29 kwietnia 1921       Uniwersytet Jagielloński wręczył Piłsudskiemu dyplom doktoratu honorowego.

2 maja 1921   Wręczenie Naczelnikowi Państwa dyplomu doktora honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego. Piłsudski wręczył rektorowi uczelni insygnia: berło, łańcuch i pierścień oraz łańcuchy dla dziekanów.

4–8 czerwca 1921      Podróż Józefa Piłsudskiego na Pomorze na pokładzie statku flotylli wiślanej, powrót – pociągiem.

18 lipca 1921 Ratyfikacja przez Naczelnika Państwa układu sojuszniczego z Rumunią.

6 sierpnia 1921          W rocznicę wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej Piłsudski odsłonił na moście Poniatowskiego w Warszawie tablicę pamiąt­kową, poświęconą Romualdowi Trauguttowi i powstańcom 1863 roku.

11–22 sierpnia 1921  Podróż Piłsudskiego na kresy północno-wschodnie.

16/17 sierpnia 1921   Po długiej chorobie zmarła w Krakowie w 55 roku życia Maria z Koplewskich Piłsudska, żona Marszałka.

25 września 1921      Podczas wizyty Piłsudskiego we Lwowie w związku z otwarciem Targów Wschodnich, ukraiński narodowiec podjął nieudaną próbę zamachu na życie Naczelnika Państwa.

20 października 1921           Wizyta Józefa Piłsudskiego w Kielcach, gdzie odsłonił tablicę upamiętniającą wejście do miasta oddziałów strzeleckich w sierpniu 1914 roku.

25 października 1921           Ślub Józefa Piłsudskiego z Aleksandrą Szczerbińską.

16–25 kwietnia 1922             Podróż rodziny Piłsudskich do Wilna.

5–7 sierpnia 1922      Udział Naczelnika Państwa w I Zjeździe Legionistów w Krakowie.

26–28 sierpnia 1922  Podróż na świeżo przyłączony do Polski Śląsk.

12–17 września 1922            Oficjalna wizyta Naczelnika Państwa w Rumunii.

18 sierpnia 1922        Piłsudski podpisał dekret ogłaszający wybory do Sejmu na 5, a Senatu na 12 listopada 1922 r. Odbyły się bez zakłóceń w założonych terminach.

28 listopada 1922      Piłsudski wygłosił przemówienie inaugurujące pracę Senatu RP i otworzył jego pierwsze posiedzenie

9 grudnia 1922          Zgromadzenie Narodowe w piątym głosowaniu wybrało na pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza. Dwa dni później został on zaprzysiężony, a tym samym formalnie objął funkcję głowy państwa.

14 grudnia 1922        Józef Piłsudski złożył funkcję Naczelnika Państwa przekazując władzę w  ręce wybranego prezydenta Gabriela Narutowicza. Po uroczystym śniadaniu rodzina Piłsudskich wyprowadziła się z Belwederu do mieszkania na ul. Koszykowej.

16 grudnia 1922        Śmierć prezydenta Narutowicza w wyniku zamachu podczas wizyty w warszawskiej Zachęcie. Zamachowiec nie krył, że początkowo zamierzał dokonać zamachu na Józefa Piłsudskiego.

16 grudnia 1922 r.    Zabójstwo prezydenta Gabriela Narutowicza przez prawicowego fanatyka.

17 grudnia 1922 r.    Maciej Rataj, pełniący zgodnie z konstytucją obowiązki głowy państwa, pod wpływem rady Józefa Piłsudskiego mianował Władysława Sikorskiego na prezesa Rady Ministrów. Marszałek otrzymał natomiast nominację na szefa Sztabu Generalnego.

2 stycznia 1923          Józef Piłsudski wraz z rodziną zamieszkał w mieszkaniu służbowym przy Placu Saskim

2-5 maja 1923                       Wizyta w Warszawie Ferdinanda Foch’a. Był on uroczyście podejmowany m.in. przez Marszałka Józefa Piłsudskiego.

28 maja 1923             Nominacja centroprawicowego rządu Wincentego Witosa (tzw. I rząd chjeno – piasta). Marszałek obciążał prawicę (Narodową Demokrację) moralną odpowiedzialnością za śmierć prezydenta Gabriela Narutowicza. W tym samym dniu opuścił wraz z rodziną mieszkanie przy Placu Saskim i wyjechał do Sulejówka. Wkrótce zrzekł się także funkcji szefa Sztabu Generalnego

13 czerwca 1923        Przekazanie dworku „Milusin” w Sulejówku rodzinie Piłsudskich jako daru żołnierzy

24-26 czerwca 1923  Oficjalna wizyta rumuńskiej pary królewskiej w Polsce. W oficjalnych uroczystościach brał udział Józef Piłsudski jako przewodniczący Ścisłej Rady Wojennej.

3 lipca 1923               Ostateczne zrzeczenie się funkcji Przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej. Fakt ten oznaczał wycofanie się Józefa Piłsudskiego z czynnego życia politycznego. Zamieszkał wraz z rodziną w Sulejówku w dworku ofiarowanym mu przez żołnierzy, obserwując jednocześnie rozwój wydarzeń w państwie.

3 lipca 1923               Przemówienie w Sali Malinowej hotelu „Bristol”, podczas którego ostro  zaatakował swoich politycznych przeciwników spod znaku Narodowej Demokracji.

lipiec 1923                  Opublikowanie broszury „Wspomnienia o Gabrielu Narutowiczu”.

5 sierpnia 1923          Wygłoszenie przemówienia „O wartości żołnierza Legionów” w sali ratuszowej we Lwowie.

16 - 21 sierpnia 1923             Wygłoszenie na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie cyklu wykładów „Dowodzenie podczas wojny” na zaproszenie tamtejszego oddziału Towarzystwa Wiedzy Wojskowej.

20 stycznia 1924        Odczyt na temat wydarzeń z roku 1863, wygłoszony w Warszawie  (wkrótce ukazał się w formie broszury „Rok 1863. Odczyt wygłoszony 20 stycznia 1924 r. w Warszawie”).

Luty 1924                  Opublikowanie broszury „Naczelni wodzowie” (wraz z T. Kutrzebą). Piłsudski, sięgając do przykładów historycznych, przedstawił w tej publikacji liczne swoje przemyślenia i refleksje.

19 marca 1924           Uroczyste obchody imienin Marszałka w Sulejówku. Do miasta przybyły wówczas tysiące ludzi, w tym wielu jego bliskich współpracowników. Wydarzenie to co roku cieszyło się ogromnym zainteresowaniem i było także okazją do wyrażenia Marszałkowi poparcia ze strony wielu jego zwolenników. 

10 sierpnia 1924        Odczyt p.t. „W dziesiątą rocznicę powstania Legionów”, wygłoszony podczas trzeciego Zjazdu Legionistów w Lublinie.

jesień 1924                 Publikacja książki „Rok 1920-ty. Z powodu pracy M. Tuchaczewskiego: „Pochód za Wisłę”. Tak jak wskazuje tytuł, była to odpowiedź na wydaną wcześniej książkę Tuchaczewskiego, opisującą przebieg kampanii 1920 r.

październik 1924      Wygłoszenie w Wilnie cyklu wykładów p.t.: „Wpływ wschodu i zachodu na Polskę w  epoce 1863 r.”.

15-16 listopada 1924             Wygłoszenie dwóch wykładów „Pierwsze dni Rzeczypospolitej Polskiej” w Krakowie.

19 i 25 stycznia 1925             Wygłoszenie w Warszawie dwóch odczytów na temat dowodzenia.

9 sierpnia 1925          Przemówienie wygłoszone w ramach czwartego Zjazdu Legionistów, podczas którego przypomniał liczne epizody z dziejów Legionów.

jesień 1925     Ukazanie się artykułów „Nieco o Biurze Historycznym” w „Kurierze Porannym”, będących komentarzem do dwóch publikacji autorstwa Mariana Kukiela i Józefa Zająca, zamieszczonych  na łamach „Bellony”.

15 listopada 1925      Manifestacja oficerów w Sulejówku dla  uczczenia rocznicy powrotu Józefa Piłsudskiego z Magdeburga. W rzeczywistości było to wydarzenie o określonym wydźwięku politycznym, będące ostrzeżeniem skierowanym pod adresem władz państwowych

21 marca 1926           Wygłoszenie w Warszawie odczytu „Naczelny wódz w teorii i  praktyce”.

15 kwietnia 1926       Wygłoszenie w Warszawie odczytu „O wodzu naczelnym i państwie”.

11 maj 1926               Opublikowanie wywiadu z Józefem Piłsudskim na łamach „Kuriera Porannego” (numer pisma został skonfiskowany przez Komisariat Rządu).

12 – 15 maja 1926     Trzydniowe walki na ulicach Warszawy. Objęcie władzy w państwie przez Józefa Piłsudskiego. Marszałek planował tego dokonać metodami politycznymi, do czego przygotowywał się już od pewnego okresu czasu. Okazało się jednak, iż prezydent Stanisław Wojciechowski powierzył misję tworzenia nowego gabinetu Wincentemu Witosowi, który 10 maja 1926 r. utworzył tzw. II rząd chjeno – piasta. Wydarzenie to spotkało się z ostrym przyjęciem ze strony Piłsudskiego, który postanowił w odpowiedzi przeprowadzić demonstrację wojskową w celu obalenia nowego gabinetu. Marszałek przedstawił swoje racje podczas dramatycznej rozmowy z prezydentem, do której doszło 12 maja na Moście Poniatowskiego. Wojciechowski nie zgodził się z argumentami Józefa Piłsudskiego, żądając od niego wycofania się i złożenia broni. Tym samym doszło do walki, która kosztowała życie 379 osób i zakończyła się dymisją głowy państwa oraz rządu.

15 maja 1926             Powstanie I rządu Kazimierza Bartla. Celem, jaki stawiał przed sobą Marszałek, było uzdrowienie polskiego życia politycznego. Stąd też wszystkie rządy pomajowe zaczęto nazywać „sanacyjnymi” (od łac. słowa „uzdrowić”).

22 maja 1926             Wydanie przez Józefa Piłsudskiego rozkazu do żołnierzy, w którym wezwał ich do wzajemnego pojednania. Pod względem literackim jest to jeden z najpiękniejszych tekstów, które wyszły spod pióra Marszałka.

31 maja 1926             Wybór Józefa Piłsudskiego na Prezydenta RP. Marszałek słusznie uważał, iż przepisy konstytucji kwietniowej nie dają głowie państwie zbyt rozległych możliwości działania, nie zgodził się w związku z tym na przyjęcie tego urzędu ku zaskoczeniu wielu swoich zwolenników. Wybór ten należy jednak uznać za legalizację dokonanego przewrotu.

1 czerwca 1926          Wybór Ignacego  Mościckiego na urząd Prezydenta RP. Był to znany wynalazca, profesor Politechniki Lwowskiej. Urząd ten pełnił przez dwie kadencje, aż do 1939 r. 

8 czerwca 1926          Utworzenie II rządu K. Bartla z Józefem Piłsudskim jako ministrem spraw wojskowych. Rząd ten w myśl zamierzeń Marszałka miał przeprowadzić dalekosiężne reformy o charakterze społeczno – gospodarczym oraz politycznym.

czerwiec 1926            Józef Piłsudski wraz z rodziną przeniósł się do  Belwederu 

2 sierpnia 1926          Przyjęcie przez Sejm ustawy zmieniającej konstytucję marcową (tzw. nowela sierpniowa). Ustawa ta wzmacniała władzę Prezydenta RP, dając mu m.in. prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy oraz rozwiązania obu izb parlamentu.

6 sierpnia 1926          Wydanie przez prezydenta Mościckiego dekretu ustanawiającego urząd Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Osoba na tym stanowisku w razie wybuchu konfliktu zbrojnego miała objąć funkcję Naczelnego Wodza. Urząd ten otrzymał Piłsudski i sprawował go aż do swojej śmierci.

8 sierpnia 1926          Wygłoszenie przemówienia podczas Zjazdu Legionistów w Kielcach. Marszałek porównał w nim dzieje legionistów do losu uczestników innych powstań narodowych.

27 września 1926      Powstanie III gabinetu Bartla. Powołanie tego rządu stanowiło element ówczesnego konfliktu z parlamentarną opozycją. Józef Piłsudski, nie godząc się na odwołanie (w wyniku przegłosowania zgłoszonego votum nieufności) dwóch ministrów, co doprowadziło do upadku całego gabinetu, postanowił powołać go w niezmienionym składzie.

2 października 1926 r.         W celu załagodzenia zaistniałego konfliktu z opozycją Marszałek  postanowił osobiście stanąć na czele rządu. Nominację na wicepremiera otrzymał Kazimierz Bartel, dotychczasowy prezes Rady Ministrów.

25 października 1926           Przemówienie Marszałka wygłoszone podczas zjazdu w Nieświeżu w siedzibie Albrechta Radziwiłła. Oficjalnym celem wizyty było udekorowanie poległego w 1919 r. Stanisława Radziwiłła krzyżem „Virtuti Militari”. Piłsudski chciał również zachęcić w ten sposób środowiska konserwatywne do nawiązania bliższej współpracy z rządem.

28 stycznia 1927        Powołanie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w celu wspierania rozwoju kultury fizycznej.  

28 czerwca 1927        Wygłoszenie przez Piłsudskiego pięknego przemówienia przy okazji składania prochów Juliusza Słowackiego do krypty na Wawelu. 

7 sierpnia 1927          Wygłoszenie przemówienia podczas Zjazdu Legionistów w Kaliszu, w którym Marszałek przestrzegał swoich słuchaczy przed obcymi agenturami.

Grudzień 1927          Wizyta Piłsudskiego w Genewie w celu uregulowania zaostrzającego się sporu polsko – litewskiego (m.in. wziął udział w posiedzeniu Rady Ligi Narodów).

19 stycznia 1928        Opublikowanie deklaracji Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem Józefa Piłsudskiego (BBWR). Formacja ta zrzeszała w swoich szeregach polityków oraz działaczy społecznych zarówno z lewej, jak i z prawej strony sceny politycznej, których łączył fakt poparcia dla rządu Marszałka Józefa Piłsudskiego.

4 i 11 marca 1928      Wybory do Sejmu i Senatu II kadencji. W ich wyniku BBWR uzyskał prawie 30% miejsc w nowym Sejmie.

17/18 kwietnia 1928  Marszałek doznał  lekkiego wylewu krwi do mózgu.

27 czerwca 1928        Powstanie IV gabinetu Bartla, w którym Józef Piłsudski w dalszym ciągu pozostawał na stanowisku ministra spraw wojskowych.

1 lipca 1928               Opublikowanie przez „Głos Prawdy” jednego z bardziej znanych wywiadów z Marszałkiem, w którym opisał on motywy swojego ustąpienia oraz skrytykował praktykę rządów parlamentarnych w Polsce.

1-2 lipca 1928            Uroczysta wizyta Józefa Piłsudskiego w Gdyni w celu poświęcenia trzech statków pasażerskich „Wanda”, „Jadwiga”, Hanka”. Matkami chrzestnymi były córki Józefa Piłsudskiego oraz Eugeniusza Kwiatkowskiego.

12 sierpnia 1928        Przemówienie Józefa Piłsudskiego wygłoszone podczas Zjazdu Legionistów w Wilnie. Marszałek złożył w nim podziękowanie swoim żołnierzom.

sierpień – październik 1928             Podróż Józefa Piłsudskiego do Rumunii, podczas której spotkał się m.in. z królową Marią oraz zwiedził kraj.

5 kwietnia 1929         Opublikowanie artykułu Marszałka p.t.: „Dno oka czyli wrażenia człowieka chorego z sesji  budżetowej w Sejmie”. Był to brutalny atak na Sejm w związku z postawieniem ministra skarbu Gabriela Czechowicza przed Trybunałem Stanu.

14 kwietnia 1929       Powstanie rządu Kazimierza Świtalskiego. Gabinet ten, z uwagi na osobę premiera, został nazwany „rządem pułkowników”. Nazwa pochodziła od wysokich stopni wojskowych bliskich współpracowników Józefa Piłsudskiego, którzy  zaczęli odgrywać dosyć istotną rolę w polityce wewnętrznej. 

22 września 1929      Opublikowanie artykułu Piłsudskiego „Gasnącemu światu” na łamach „Głosu Prawdy”. Jest to ostry komentarz do bieżących wydarzeń politycznych.

31 października 1929           Wizyta Józefa Piłsudskiego w gmachu sejmowym przy ulicy Wiejskiej, gdzie został powitany  przez grupę kilkudziesięciu oficerów. 

29 grudnia 1929        Powołanie V gabinetu Bartla. Józef Piłsudski zdecydował się na podobny krok przede wszystkim w celu przeforsowania ustawy budżetowej przez obie izby parlamentu.

29 marca 1930           Utworzenie I gabinetu Walerego Sławka. Odejście Bartla, uważanego przez opozycję za liberała, ze stanowiska prezesa Rady Ministrów, stanowiło zapowiedź podjęcia przez Józefa Piłsudskiego bardziej stanowczych działań w polityce wewnętrznej.

9 lipca 1930               Pierwsza wizyta Józefa Piłsudskiego w Pikieliszkach. Dwór ten Piłsudscy otrzymali w tym roku jako kawalerowie orderu Virtuti Militari. 

25 sierpnia 1930        Powołanie II gabinetu Józefa Piłsudskiego. Marszałek postanowił stanąć osobiście na czele rządu, był bowiem zdecydowany na podjęcie drastycznych działań w celu uniemożliwienia opozycji rozwinięcia jesienią szerszej aktywności politycznej.

29 sierpnia 1930        Rozwiązanie Sejmu II kadencji przez prezydenta Mościckiego.

9/10 września 1930   Aresztowanie i osadzenie w twierdzy wojskowej w Brześciu przywódców antysanacyjnej opozycji. Zostali tam oni poddaniu niezwykle brutalnemu traktowaniu, co z jednej strony miało sparaliżować bieżące działania podejmowane przez opozycję, z drugiej natomiast stanowiło czynnik  odstraszający. Marszałek zdecydował się na drastyczne rozwiązania, uważał bowiem, iż tego wymaga polska racja stanu.  

16 i 23 listopada 1930           Tzw. „wybory brzeskie” do Sejmu i Senatu, podczas których dokonano licznych nadużyć. Nie cofano się także przed represjami w stosunku do opozycji. BBWR uzyskała wówczas większość miejsc w Sejmie i Senacie. Przygotowania do  przeprowadzenia wyborów były nadzorowane osobiście przez Józefa Piłsudskiego. 

4 grudnia 1930          Powstanie II gabinetu Walerego Sławka. Józef Piłsudski, po dokonanej  rozprawie z przywódcami opozycji, postanowił ustąpić ze stanowiska szefa rządu, uznał bowiem sytuację za opanowaną. Konflikt z opozycją wiele go kosztował i poważnie nadwyrężył jego siły fizyczne.

15 grudnia 1930 – 29 marca 1931Pobyt Piłsudskiego na Maderze. Marszałek postanowił udać się na dłuższy wypoczynek z dala od kraju. W trakcie podróży towarzyszyli mu jedynie Mieczysław Lepecki, Marcin Woyczyński oraz lekarka Eugenia Lewicka.

maj 1931                    Publikacja „Poprawek historycznych”. Praca to powstała podczas pobytu Józefa Piłsudskiego na Maderze. Była to polemika z pamiętnikami, wydanymi wcześniej przez Leona Bilińskiego i Ignacego Daszyńskiego. 

1 marca – 22 kwietnia 1932 Wyjazd Marszałka do Egiptu. Towarzyszyli mu Marcin Woyczyński  wraz z żoną oraz adiutant Mieczysław Lepecki. Trasa podróży przebiegała m.in. przez Turcję i Grecję.

25 lipca 1932  Podpisanie w Moskwie polsko – sowieckiego paktu o nieagresji. Wydarzenie to było wynikiem długotrwałych zabiegów dyplomacji polskiej i stanowiło jeden z dwóch  podstawowych filarów tzw. polityki równowagi, polegającej na utrzymywaniu przez Rzeczypospolitą poprawnych relacji o charakterze pokojowym z obu jej wielkimi sąsiadami. Koncepcja ta została wypracowana przez Józefa Piłsudskiego, który polską polityka zagraniczną zajmował się osobiście. 

2 listopada 1932        Objęcie przez Józefa Becka stanowiska ministra spraw zagranicznych. Był on najbliższym współpracownikiem i następcą Marszałka w procesie realizacji polskiej polityki zagranicznej.

6 października 1933 Uroczystości w Krakowie ku czci Jana III Sobieskiego, połączone z rewią 12 pułków kawalerii. Wydarzenie to miało swój wydźwięk polityczny, była to bowiem demonstracja siły mająca skłonić Hitlera do podjęcia rozmów ze stroną polską. 

26 stycznia 1934        Podpisanie deklaracji o niestosowaniu przemocy z Niemcami. Wydarzenie to, podobnie jak wcześniejszy o dwa lata pakt o nieagresji ze Związkiem Sowieckim, stanowi kolejny filar tzw. polityki równowagi. Józef Piłsudski zdawał sobie sprawę z tymczasowości podobnego rozwiązania, o czym ostrzegał swoich współpracowników. 

23 kwietnia 1935       Podpisanie nowej konstytucji (zwanej odtąd kwietniową) przez Prezydenta RP. Stanowiła ona zwieńczenie wysiłków zmierzających do wprowadzenia zmian ustrojowych odpowiadających wyzwaniom, jakie niosły ze sobą lata trzydzieste. Przepisy konstytucji kwietniowej wprowadzały silną władzę Prezydenta RP, zapewniając mu dominującą pozycję. Stawał się on bowiem czynnikiem nadrzędnym, harmonizującym funkcjonowanie poszczególnych organów państwowych. Był to ostatni akt prawny podpisany przez Józefa Piłsudskiego.

12 maja 1935             Śmierć Marszałka Józefa Piłsudskiego w Belwederze.

12 – 18 maja 1935     Uroczystości pogrzebowe, zakończone złożeniem ciała Józefa Piłsudskiego do krypty św. Leonarda na Wawelu.

12 maja 1936             Złożenie serca Józefa Piłsudskiego na cmentarzu na Rossie w Wilnie, gdzie wcześniej przeniesione zostały szczątki jego matki Marii.

23 czerwca 1937        Przeniesienie trumny z ciałem Marszałka do  krypty pod wieżą Srebrnych Dzwonów.           

 

Opracowali: dr Paweł Duber, Krzysztof Jabłonka, Michał Janik, Wojciech Markert, dr Andrzej Stawarz